امروز می‌خواهیم درباره یکی از جذاب‌ترین و پرکاربردترین زبان‌های برنامه‌نویسی صحبت کنیم: جاوا اسکریپت. شاید تا حالا اسم آن را شنیده باشید و برایتان سؤال پیش آمده باشد که جاوا اسکریپت دقیقاً چیست و چه کاربردهایی دارد.
جاوا اسکریپت زبان برنامه‌نویسی‌ای است که به وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها جان می‌دهد. اگر روی دکمه‌ای در یک وب‌سایت کلیک کردید و دیدید که اتفاق خاصی می‌افتد، مثلاً یک پیام ظاهر می‌شود یا یک محتوای جدید بارگذاری می‌شود، احتمالاً کار جاوا اسکریپت است. جاوا اسکریپت به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا صفحات وب استاتیک (ثابت) را به صفحات دینامیک (پویا) و تعاملی تبدیل کنند. این زبان در مرورگرهای وب اجرا می‌شود و به تعامل با کاربر، کنترل محتوای صفحه، و حتی ارتباط با سرورهای وب کمک می‌کند.
این مقاله رو میتونین برای آشنایی با زبان‌های برنامه‌نویسی پرطرفدار در سال 2024 مطالعه کنید.
تاریخچه جاوا اسکریپت
جاوا اسکریپت اولین بار در سال 1995 توسط برندان آیک، یکی از مهندسین شرکت Netscape، توسعه داده شد. هدف اصلی خلق این زبان، اضافه کردن تعامل و پویا کردن صفحات وب بود. جالب است بدانید که برندان آیک فقط در ۱۰ روز این زبان را خلق کرد!
در ابتدا، اسم این زبان “Mocha” بود، بعداً به “LiveScript” تغییر کرد و در نهایت به “JavaScript” معروف شد. این تغییر نام بیشتر به دلیل محبوبیت زبان جاوا در آن زمان بود و ارتباطی به خود زبان جاوا ندارد.
جاوا اسکریپت چگونه کار می‌کند؟
حالا بیایید ببینیم جاوا اسکریپت چطور کار می‌کند. وقتی شما یک صفحه وب را در مرورگر باز می‌کنید، سه نوع فایل اصلی بارگذاری می‌شود:
- HTML: ساختار صفحه وب را تعیین می‌کند.
- CSS: ظاهر و استایل صفحه وب را تعریف می‌کند.
- جاوا اسکریپت: به صفحه وب دینامیک می‌دهد و آن را تعاملی می‌کند.
جاوا اسکریپت داخل مرورگر توسط موتور جاوا اسکریپت (مثل V8 در گوگل کروم یا SpiderMonkey در فایرفاکس) اجرا می‌شود. این موتور کد جاوا اسکریپت را می‌خواند، تفسیر می‌کند و اجرا می‌کند. وقتی شما با صفحه وب تعامل دارید، کد جاوا اسکریپت اجرا می‌شود و تغییرات لازم را اعمال می‌کند.
جاوا اسکریپت از طریق DOM (Document Object Model) می‌تواند به عناصر HTML دسترسی داشته باشد و آنها را تغییر بدهد. DOM یک نمایش درختی از ساختار HTML صفحه وب است که جاوا اسکریپت می‌تواند با آن تعامل داشته باشد. با این تعامل، می‌توانید عناصر را به صفحه اضافه کنید، آنها را حذف کنید یا تغییراتی در استایل آنها اعمال کنید. با مجموعه ژیوارآموزان تجربه آموزش رایگان css و html مقدماتی + آموزش عملی ایجاد یک صفحه وب واقعی با css و html را داشته باشید.
کاربردهای جاوا اسکریپت
حالا که یک آشنایی کلی با جاوا اسکریپت دارید، باید با کاربردهای آن آشنا شوید.
- ایجاد تعامل در وب‌سایت‌ها: جاوا اسکریپت به ما اجازه می‌دهد تا وب‌سایت‌ها را تعاملی کنیم. مثلاً وقتی شما روی یک دکمه کلیک می‌کنید و یک پیام ظاهر می‌شود، یا وقتی فرم‌های وب را پر می‌کنید و اطلاعات به سرور ارسال می‌شود، این‌ها همه کار جاوا اسکریپت است.
- توسعه اپلیکیشن‌های وب: با استفاده از فریم‌ورک‌ها و کتابخانه‌هایی مثل React، Angular وjs، می‌توانید اپلیکیشن‌های وب پیچیده و قدرتمندی بسازید.
- توسعه سمت سرور: با ظهور js، جاوا اسکریپت به دنیای سرور هم قدم گذاشت. حالا می‌توانید با جاوا اسکریپت نه تنها اپلیکیشن‌های سمت کاربر، بلکه اپلیکیشن‌های سمت سرور را هم بسازید.
- بازی‌سازی: جاوا اسکریپت به شما اجازه می‌دهد تا بازی‌های تحت وب بسازید. با استفاده از کتابخانه‌هایی مثل js، می‌توانید بازی‌های جذاب و تعاملی ایجاد کنید.
- توسعه اپلیکیشن‌های موبایل: با استفاده از فریم‌ورک‌هایی مثل React Native، می‌توانید اپلیکیشن‌های موبایل برای اندروید و iOS بسازید.
- هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: با کتابخانه‌هایی مثل .js، می‌توانید مدل‌های یادگیری ماشین را در مرورگر اجرا کنید.
مزایا و معایب جاوا اسکریپت
مزایا جاوا اسکریپت
- سادگی و یادگیری آسان: جاوا اسکریپت یکی از زبان‌های برنامه‌نویسی ساده و قابل فهم است، که برای مبتدیان بسیار مناسب است. شما می‌توانید با یادگیری اصول اولیه این زبان، خیلی سریع به نوشتن کدهای کاربردی بپردازید.
- تعامل بالای وب‌سایت‌ها: با جاوا اسکریپت، می‌توانید وب‌سایت‌هایی بسازید که کاربرها با آن تعامل بیشتری داشته باشند. این زبان به شما اجازه می‌دهد تا دکمه‌ها، فرم‌ها و بخش‌های مختلفی از صفحه وب را به صورت پویا تغییر بدهید.
- پشتیبانی گسترده: تقریباً همه مرورگرها از جاوا اسکریپت پشتیبانی می‌کنند، پس نیازی نیست نگران سازگاری آن با مرورگر باشید. این یعنی مهم نیست کاربران شما چه مرورگری داشته باشند، احتمالاً جاوا اسکریپت در مرورگرشان کار می‌کند.
- جامعه کاربری بزرگ: جاوا اسکریپت دارای جامعه کاربری بزرگی است که منابع آموزشی، کتابخانه‌ها و فریم‌ورک‌های زیادی تولید می‌کند. این یعنی اگر به مشکلی برخوردید، به راحتی می‌توانید راه‌حل مشکل خود را پیدا کنید و از تجربیات دیگران استفاده کنید.
- فریم‌ورک‌ها و کتابخانه‌های قوی: جاوا اسکریپت دارای فریم‌ورک‌ها و کتابخانه‌هایی مثل React، Angular، Vue.js و jQuery هست که توسعه وب را ساده‌تر و سریع‌تر می‌کنند.
- توسعه سمت سرور با Node.js: با Node.js، جاوا اسکریپت می‌تواند در سمت سرور هم اجرا بشود و این یعنی شما می‌توانید همه کارها را با یک زبان برنامه‌نویسی انجام بدید.
معایب جاوا اسکریپت
- چالش‌های امنیتی: یکی از چالش‌های جاوا اسکریپت، مسائل امنیتی است. چون این زبان در سمت کاربر اجرا می‌شود، می‌تواند هدف حملات مختلفی مثل XSS (Cross-Site Scripting) قرار بگیرد. برای مقابله با این مشکلات نیاز به آگاهی و استفاده درست از بهترین ساز و کارهای امنیتی دارید.
- پرفورمنس: جاوا اسکریپت نسبت به زبان‌های برنامه‌نویسی سطح پایین‌تر مثل C++، ممکن است از نظر سرعت و کارایی ضعیف‌تر باشد. البته با بهبودهایی که در مرورگرها و موتورهای جاوا اسکریپت ایجاد شده، این مشکل تا حد زیادی رفع شده اما هنوز هم در برخی موارد ممکن است مشکلاتی ایجاد کند.
- پشتیبانی مرورگرها: برخی از ویژگی‌های جدید جاوا اسکریپت ممکن است در همه مرورگرها پشتیبانی نشود. این مسئله می‌تواند باعث بشود که کد شما در بعضی مرورگرها درست کار نکند. برای حل این مشکل، معمولاً از ابزارهایی مثل Babel استفاده می‌شود که کد جاوا اسکریپت را به نسخه‌ای که همه مرورگرها از آن پشتیبانی کنند، تبدیل می‌کند.
تفاوت جاوا اسکریپت با دیگر زبان‌های برنامه‌نویسی
جاوا اسکریپت ویژگی‌ها و تفاوت‌هایی دارد که آن را از دیگر زبان‌های برنامه‌نویسی متمایز می‌کند:
- زبانی برای وب: برخلاف بسیاری از زبان‌های برنامه‌نویسی مثل C++ یا Java که برای کاربردهای مختلفی طراحی شده‌اند، جاوا اسکریپت به طور خاص برای وب ساخته شده. این زبان به شما اجازه می‌دهد صفحات وب تعاملی بسازید و تجربه کاربری بهتری را فراهم کنید.
2. تفسیرشده و نه کامپایل‌شده: جاوا اسکریپت یک زبان تفسیری است، یعنی کدهایش به صورت خط به خط توسط مرورگر یا موتور جاوا اسکریپت تفسیر و اجرا می‌شود. این برخلاف زبان‌هایی مثل C++ یا Java است که ابتدا باید کامپایل و سپس اجرا شوند. این ویژگی باعث می‌شود که تغییرات سریع‌تر اعمال شوند و نیازی به مرحله کامپایل نباشد.
3. غیرهمزمانی (Asynchronous): جاوا اسکریپت به خوبی از برنامه‌نویسی غیرهمزمان پشتیبانی می‌کند. با استفاده از قابلیت‌هایی مثل `callbacks`، `promises` و `async/await`، می‌توانید کدهایی بنویسید که به صورت غیرهمزمان اجرا می‌شوند و تجربه کاربری بهتری را فراهم می‌کنند. این ویژگی به خصوص در زمان کار با APIهای خارجی بسیار مفید است.
4. استفاده از DOM: جاوا اسکریپت به طور مستقیم با Document Object Model (DOM) کار می‌کند که به آن اجازه می‌دهد تا محتوای HTML و CSS را تغییر بدهد و وب‌سایت‌ها را تعاملی کند.
5. شیء‌گرایی بر اساس پروتوتایپ: برخلاف بسیاری از زبان‌های برنامه‌نویسی شیءگرا که از کلاس‌ها استفاده می‌کنند، جاوا اسکریپت از پروتوتایپ‌ها استفاده می‌کند. اشیاء در جاوا اسکریپت می‌توانند به طور مستقیم رفتارهای جدیدی را از همدیگر به ارث ببرند.
چگونه کار با جاوا اسکریپت را شروع کنیم؟
اگه می‌خواهید یادگیری جاوا اسکریپت را شروع کنید، مراحل زیر می‌تواند به شما کمک کند:
- آشنایی با HTML و CSS: قبل از اینکه به یادگیری جاوا اسکریپت بپردازید، بهتر است که با مبانی HTML و CSS آشنا باشید. این دو زبان به شما کمک می‌کنند تا ساختار و ظاهر صفحات وب را بهتر بفهمید.
- یادگیری مفاهیم پایه جاوا اسکریپت: با مفاهیم اولیه جاوا اسکریپت مثل متغیرها، توابع، حلقه‌ها و شرط‌ها شروع کنید. منابع زیادی وجود دارند که می‌توانید از آنها استفاده کنید، مثل کتاب‌ها و انواع دوره‌های آنلاین.
- تمرین با پروژه‌های کوچک: برای اینکه مهارت‌تان را تقویت کنید، چند پروژه کوچک انجام بدهید. مثلاً یک صفحه وب ساده بسازید که با استفاده از جاوا اسکریپت تعاملی شده باشد. ایجاد فرم‌های تعاملی، افزودن افکت‌های بصری و یا حتی بازی‌های ساده می‌تواند جزئی از طراحی شما باشد.
در اینجا چند ایده برای پروژه‌های نمونه آورده شده:
- تودولیست ساده: یک اپلیکیشن ساده بسازید که به کاربرها اجازه بدهد وظایف خود را اضافه، ویرایش و حذف کنند. با این پروژه شما با مفاهیم پایه‌ای مثل DOM و رخدادها آشنا می‌شوید.
- بازی ساده: یک بازی ساده مثل Tic-Tac-Toe یا Snake بسازید تا با مفاهیم پیشرفته‌تری مثل انیمیشن‌ها، تایمرها و برخورد اشیاء آشنا شوید.
- اپلیکیشن آب و هوا: یک اپلیکیشن بسازید که اطلاعات آب و هوا را از یک API خارجی بگیرد و نمایش بدهد. در این پروژه مفاهیم مربوط به درخواست‌های HTTP و کار با APIها را بهتر درک خواهید کرد.
- چت روم ساده: یک اپلیکیشن چت روم بسازید که کاربران بتوانند به صورت زنده با همدیگر در آن گفتگو کنند. مفاهیم WebSocket و ارتباطات بلادرنگ اصلی‌ترین بخش‌های یادگیری این پروژه هستند.
- استفاده از فریم‌ورک‌ها و کتابخانه‌ها: بعد از اینکه با مفاهیم پایه آشنا شدید، می‌توانید به فریم‌ورک‌ها و کتابخانه‌های معروف مثل React، Angular و js بپردازید. با استفاده از این ابزارها می‌توانید صفحات وب پیچیده و حرفه‌ای‌تری بسازید.
- توسعه سمت سرور با js: اگه می‌خواهید جاوا اسکریپت را در سمت سرور هم استفاده کنید، باید Node.js را یاد بگیرید. Node.js به شما این امکان را می‌دهد که اپلیکیشن‌های سمت سرور را با جاوا اسکریپت بنویسید و از مزایای این زبان در هر دو سمت کاربر و سرور بهره ببرید.
سخن پایانی
جاوا اسکریپت یکی از قدرتمندترین و پرکاربردترین زبان‌های برنامه‌نویسی برای توسعه وب است. با یادگیری این زبان، می‌توانید وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های تعاملی و پیشرفته‌ای بسازید که تجربه کاربری بهتری را فراهم می‌کنند. با استفاده از منابع آموزشی مناسب، تمرین مداوم و انجام پروژه‌های عملی، می‌توانید مهارتهای خودتان را در این زبان ارتقا بدهید و به یک توسعه‌دهنده حرفه‌ای تبدیل شوید.
