آموزش نوشتن یک بیان مسئله عالی در پروپوزال

بیان مسئله یکی از مهمترین قسمت­های پروپوزال است که در تمامی فرم­ها وجود دارد. زمانی که عنوان و هدف پژوهش مشخص شد، همچنین مقالات مشابه برای تسلط کافی بر حیطه­‌ی کاری با دقت خوانده شدند، نوبت نوشتن بیان مسئله می­رسد. این قسمت خیلی شبیه به مقدمه­‌ی مقالات است. در واقع در این قسمت به بیان ضرورت انجام پژوهش و چرایی آن پرداخته می­شود.

همانطور که می­دانید طرح­های پژوهشی فقط پس از گرفتن تأیید از هیأت داوران وارد مرحله­‌ی اجرا میشوند، بنابراین باید دلیل کافی و منطقی برای اجرا­ی آن­ها وجود داشته باشد. هر طرح پژوهشی اهداف و ضرورت اجرایی دارد و به نتایجی منجر می­شود. این نتایج که از اجرای طرح بر روی یک جامعه­‌ی هدف ایجاد میشوند، دارای کاربردهای مختلفی هستند؛ مثلا طرحی که منجر به ساخت واکسنی مؤثر میشود و می­تواند از یک بیماری جلوگیری کند. این­ کاربردها هستند که به یک طرح تحقیقاتی ارزش و اهمیت می­دهند. یک پژوهشگر وظیفه دارد در بیان مسئله­، از اهمیت، ضرورت و کاربردی بودن نتایج پژوهش خود دفاع نماید.

دلایل نوشتن بیان مسئله

• باید به خواننده نشان دهید که چرا این پژوهش مهم است.
• باید نشان دهید که این پژوهش چه کاربردهایی دارد و چه مشکلاتی را می­تواند حل کند.
• خلاها یا شکاف­های علمی و عملی موجود را باید برای مشخص شدن اهمیت پژوهش توضیح دهید.
• مشکلات و محدودیت­های مطالعات قبلی را مشخص کنید و نشان دهید که نتایج پژوهش حاضر در راستای حل این کاستی ها خواهد بود.
• کلمات تخصصی استفاده شده در پژوهش، که ممکن است خواننده در مورد آن اطلاعی نداشته یا به طور کامل متوجه منظور نشده باشد، باید توضیح داده شوند. این توضیحات باید کامل و با زبانی روان و علمی بیان شود تا معنا و منظور کلمه برای خواننده کاملا مشخص گردد.
• باید پیش نیازهای لازم برای اجرا بیان ­شود.
• باید اهمیت و اولویت طرح را برای خواننده که می­تواند داور، استاد یا هر فرد دیگری باشد، صریح و کامل مشخص کنید.

همزمان با شما ممکن است چندین نفر دیگر پروپوزال­‌هایی را برای داوری یا برای استاد راهنما بفرستند، بنابراین شما باید بتوانید در بیان مسئله، خواننده را قانع کنید که طرح شما اولویت دارد و انجام آن می­تواند چه تأثیرات مفید و چه کاربردهایی داشته باشد. همچنین مؤسسه­‌ای که می­خواهد حمایت مالی طرح شما را به عهده بگیرد باید کاملا مطمئن باشد که انجام این پژوهش در حال حاضر ضرورت دارد. زیرا معمولا بودجه‌هایی که برای پژوهش­‌ها به این مؤسسه­‌ها داده می­شود محدود است؛ بنابراین بیشتر تمایل دارند اولویت حمایت مالی را به پژوهشی بدهند که ضرورت و اهمیت بیشتری دارد. مثلا از ابتدای همه­‌گیری کرونا، طرح‌­های مرتبط با کرونا نسبت به طرح­‌های کم اهمیت­‌تر سریعتر تصویب می­شدند. پس تا می­توانید در این قسمت باید از ضرورت پژوهش خود دفاع کنید و آن را مهم جلوه دهید؛ البته نباید اغراق کنید.

بیان مسئله باید چه ویژگی­هایی داشته باشد؟

• به شکافی موجود در علم اشاره کند. هدف از انجام طرح­‌های تحقیقاتی به طور کلی، گسترش علم یا یافتن راه­‌حلی برای مشکلات و خلاها است. برای طرح راه­‌حل مشکلات و پر کردن شکاف­‌ها، ابتدا باید به خواننده نشان­ دهید که خلا یا مشکلی وجود دارد که نیازمند بررسی و پژوهش­‌های بیشتر است.
• اهمیت مسئله مورد بررسی را نشان بدهد. تا زمانی که اهمیت مسئله­ای مشخص نشود، انجام پژوهش در آن زمینه عملا کاری بیهوده خواهد بود.
• راهنمای پژوهش‌های آینده باشد. زمانی که یک پژوهش به پایان می­رسد، نتایج آن منبعی خواهد شد برای مطالعات بعدی. به همین علت پژوهشگر باید به تعدادی از کاربردهای مهم پژوهش خود برای مطالعات آینده، در بیان مسئله اشاره کند، تا خواننده بتواند بهتر و کاربردی­‌تر به اهمیت این پژوهش پی ببرد.
• برای حل مشکل، یک رویکرد اخلاقی ارائه دهد. باید توجه داشت که برای حل یک مشکل نمی­توان از هر راه­ حلی استفاده کرد. این راه­ حل باید از نظر انسانی، عرفی، دینی و… مورد قبول آن جامعه باشد.

چگونه بیان مسئله بنویسیم؟

در مقالات قبلی هم اشاره شد که بهتر است هنگام انتخاب عنوان مقالات مرتبط را مطالعه کنید. این کار علاوه بر تسلط کافی به حیطه‌­ی پژوهش، باعث می­شود بتوانید بخش‌­های مختلف پروپوزال را آسان­‌تر و بهتر بنویسید. یکی از این بخش‌­ها بیان مسئله است. برای نوشتن بیان مسئله در واقع باید از مقدمه و همینطور نتایج مقالات مرتبط استفاده کرد. به این صورت که ابتدا باید مقدمه­‌ی مقالات را بخوانید و جملات کلیدی و قابل استفاده­‌ی آن­‌ها را هایلایت یا یادداشت کنید. در نهایت با استفاده از این جملات شروع به نوشتن بیان مسئله­‌ی خود ­کنید.

پس نوشتن بیان مسئله از خواندن مقدمه­‌ی مقالات دیگر شروع می­شود. البته برای استفاده از جملات مقالات دیگر یکسری قوانینی وجود دارد. یکی از مهمترین قوانینی که برای نوشتن بیان مسئله باید به آن توجه داشت plagiarism یا سرقت علمی ادبی است. plagiarism به معنای تصاحب نادرست و انتشار یافته­‌ها و نتایج پژوهشی دیگران به اسم خود می­باشد. بنابراین، هر جمله­‌ای که از مقالات دیگر در متن خود استفاده می­کنید باید رفرنس داشته باشد. همچنین شما حق ندارید جملات سایر مقالات یا حتی مقالات قبلی خودتان را عینا در بیان مسئله خود استفاده کنید؛ زیرا این کار از نظر اخلاقی مشکل دارد و و باعث رد پروپوزال شما می­شود.

آموزش صفر تا صد جلوگیری از سرقت علمی ادبی در پژوهش

پس چه باید کرد؟ راه چاره استفاده از بازنویسی است. بازنویسی روشی برای انتقال اطلاعات و ایده‌­های دیگران از زبان خود ما است. بازنویسی با خلاصه­‌نویسی فرق دارد. در خلاصه‌­نویسی فقط نکات مهم بیان می‌شود، در صورتی که در بازنویسی شما جملات مربوط به مقالات را می­خوانید و برداشت خود را از آن­ها می­نویسید یا با ایجاد تغییراتی در جملات، آن­­ها را در بیان مسئله خود استفاده می­کنید. البته تغییرات جزئی مانند تغییر صرفا زمان فعل کافی و قابل قبول نیست. برای بازنویسی کافی است به این ترتیب عمل کنید: خواندن و فهمیدن متن اصلی- یادداشت برداری از مفهوم- نوشتن محتوا از زبان خود- استفاده از سبک نوشتاری خود برای جمله­‌بندی­‌ها- رفرنس‌­دهی به متن اصلی.

متنی که به درستی بازنویسی شود، در عین حال که به طور واضح و دقیق محتوای اصلی را بیان می­کند، از لحاظ طرز بیان و واژه­‍‌ها به طور کامل با متن اصلی فرق می­کند. به خاطر داشته باشید، افزودن، کاستن و حذف کلمات و یا تغییر نوشتاری متن اصلی، نباید باعث برداشت غلط یا ناقص از مفهوم اولیه­‌ی متن شود. دقت کنید که یک بازنویسی اشتباه می­تواند به منزله­‌ی سرقت علمی باشد. در مواردی که تغییر جمله مثلا به علت تغییر معنای جمله امکان پذیر نیست، به صورت خیلی محدود می‌توانید جملات مقالات را عینا در بیان مسئله­‌ی خود استفاده کنید؛ البته باید این جملات را به صورت نقل قول مستقیم بیاورید. همچنین گفته می­شود در مواردی که زبان مقاله­‌ی مورد استفاده، با زبان نوشتاری بیان مسئله متفاوت است، ترجمه متن کافی است و نیازی به تغییر در جملات نیست.

برای نوشتن بیان مسئله لازم است به این سه سوال پاسخ داده شود:

• چه می­دانیم؟ معرفی موضوع و بیان اطلاعات زمینه­ای و توضیح کلمات اختصاصی. مثلا اگر پژوهش شما در مورد گیاهان دارویی است، ابتدا باید در مورد این گیاهان اطلاعاتی که لازم است را برای خواننده بیاورید.
• چه نمی­دانیم؟ بیان نقایص و محدودیت­‌های مطالعات گذشته در مورد موضوع.
• چرا می­خواهیم این مطالعه را انجام دهیم؟ بیان اعداد و ارقام و آمارهای مطالعات قبلی، اهمیت و ضرورت مطالعه خود.

بیان مسئله شامل چه بخش­هایی است؟

باید بدانید الگوی ثابتی برای نوشتن بیان مسئله وجود ندارد و نوشتن بیان مسئله تا حدی سلیقه­‌ای است. مثلا شاید نویسنده­‌ای ابتدا آمار و ارقام را بیان کند و سپس به بیان اهمیت موضوع بپردازد و نویسنده­‌ی دیگر بالعکس. برای یادگیری الگوها و طرز بیان­های مختف، تنها راه مطالعه­‌ی بیشتر و بیشتر مقالات مختلف است. اما یکسری موارد هست که یک بیان مسئله­‌ی مناسب باید آن­ها را داشته باشد. بیان این موارد در واقع برای پاسخ به همان سه سوال بالا است. ترتیب زیر، الگویی مناسب و معمول برای نوشتن یک بیان مسئله­‌ی خوب است:

• تعریف مشکل و اهمیت موضوع
• بیان آمار (ابتدا جهانی، سپس کشوری، استانی و منطقه­ای در واقع از کل به جزء)
• عوامل مؤثر بر تداوم مشکل و آثار ناشی از آن بر جامعه
• راه­کارهای موجود در جامعه
• بیان چند مطالعه­‌ی مرتبط با پژوهش حاضر
• ضرورت انجام مطالعه­‌ی حاضر
• هدف از انجام طرح

ابتدا با توضیح در مورد همه­‌ی متغیرهایی که در عنوان آورده شده، کلمات اخصاصی و مشکل شروع ­کنید. دقت داشته باشید کلمات اختصاصی و متغیر­ها باید با تعاریف علمی توضیح داده شوند. تا می‌توانید اهمیت موضوع را بزرگ جلوه دهید البته بدون این که اغراق کنید. آمارها باتوجه به نوع جامعه­‌ی مورد مطالعه می‌توانند متفاوت باشند. برای یک مطالعه مثلا لازم است آمار مربوط به خاورمیانه بیان شود، اما برای یک مطالعه­‌ی دیگر نیاز به بیان آمار موجود در یک روستا است. مورد 3 به آثار ناشی از مشکل و به خلاهایی که در جامعه به خاطر آن مشکل ایجاد شده است، اشاره دارد. مثلا زمانی که می­خواهید میزان رضایت شغلی پرستاران را بررسی کنید باید در بیان مسئله اشاره گردد که عدم رضایت شغلی می­تواند مشکلاتی مثل عدم رسیدگی درست به بیمار و… را باعث شود. این کار به نوعی اهمیت کار شما را مشخص می­کند.

مورد 4 و 5 مربوط به بیان راه­‌حل­‌هایی است که هم‌­اکنون در جامعه وجود دارد و نتیجه­‌ی مطالعات مرتبط قبلی است. گاهی پژوهش شما ممکن است جدید باشد و قبلا روی آن مطالعه‌­ای صورت نگرفته باشد. در این صورت می­توانید از مطالعاتی استفاده کنید که جامعه­‌ی هدف آن­ها با شما فرق می­کند. مثلا اگر شما می‌خواهید مداخله­‌ای را بر بیماران دیالیزی انجام دهید که قبل از شما انجام نشده است، می­توانید از مطالعاتی استفاده کنید که آن مداخله را مثلا بر افراد سرطانی یا بیماران قلبی انجام داده‌­اند. بیشتر مهم است که متغیر اصلی مطالعه­‌ی شما با مطالعات قبلی یکسان باشد.

تا اینجا هر چه گفته شد با استفاده از مطالعات مرتبط قبلی بود که همه­‌ی جملات باید رفرنس داشته باشند و جملات حتما بازنویسی شده باشند. همچنین بهتر است برای هر جمله حداقل یک رفرنس بدهید و اینطور نباشد که مثلا یک پاراگراف بنویسید و به یک رفرنس ارجاع دهید؛ زیرا این کار از ارزش بیان مسئله شما می­کاهد.

قسمت 6 و 7  مربوط به پاراگراف آخر بیان مسئله است. در این پاراگراف، دیگر نباید به مطالعات دیگر اشاره­‌ای کنید و باید هر آنچه که در مورد پژوهش حاضر است را از زبان خودتان بیان کنید. نیاز به رفرنس دهی نیز نیست. نوشتن این دو قسمت بسیار مهم و تعیین‌­کننده است. در اینجا باید هدف خود از پژوهش و همچنین کاربرد نتایج پژوهش را به طور واضح بنویسید؛ اما دقت کنید که این هدف باید واقعا عملی باشد و کاردبردها باید واقع‌­بینانه نوشته شوند. مثلا پژوهشی که در مورد بررسی میزان اضطراب در دانشجویان است فقط به آماری از میزان و درجه اضطراب دانشجویان منتج می­شود و نمی­تواند راه­‌حلی در مورد رفع اضطراب ارائه دهد، اما می­تواند زمینه را برای مسئولین مربوطه و سایر مطالعات فراهم کند که به رفع این مشکل بپردازند. پس برای نوشتن این پاراگراف باید از اهداف و نتایج کار خود به خوبی آگاه و برای نوشتن آن­ها واقع­بین باشید.

چند نکته مهم:

• بیان مسئله باید کوتاه، مفید وصریح باشد. معمولا یک تا یک ونیم صفحه برای بیان مسئله کافی است.
• وجود همبستگی و انسجام در بیان مسئله بسیار مهم است. پاراگراف­‌بندی­ها باید درست و اصولی بوده و بین قسمت­‌های مختلف ارتباط معنایی وجود داشته باشد.
• رعایت علائم نگارشی و نحوه‌­ی رفرنس­‌دهی بسیار مهم است.
• به جمله­‌بندی­ها دقت کنید. بهتر است از جملات کوتاه استفاده شود تا منظور را سریع­‌تر به مخاطب برساند. جملات بلند گاهی باعث گیج شدن خواننده می­شوند.
• زمان افعال در پاراگراف آخر باید به صورت آینده باشد.
• باید از مستندات و مطالعات گذشته استفاده شود و نباید از خودتان آمار یا جمله بسازید.
• استفاده از منابع خیلی زیاد توصیه نمی­شود. 20-30 منبع کافی است.
• در بیان مسئله استفاده بیشتر از سه نقل قول، قابل قبول نیست.
• فرم کامل کلمات سرواژه، به صورت پاورقی آورده شود.
• در بیان مسئله­‌ی فارسی، اسم نویسنده­‌گان خارجی باید به صورت فارسی آورده شود. در صورت لزوم می­توان در پاورقی اسم فرد را به زبان اصلی آورد.
• پاراگراف آخر بر مبنای هدف مطالعه نوشته شود نه آن چه که در ذهن شما است. بزرگ‌نمایی غیر منطقی و ادعاهای بزرگ نداشته باشید.

سخن پایانی

همانطور که تاکنون متوجه شده‌­اید، بیان مسئله­ بخش مهمی از یک پژوهش است و برای نوشتن آن باید وقت، دقت و تمرکز کافی صرف کنید. فراموش نکنید رعایت همبستگی بین قسمت­های مختلف متن، عدم سرقت ادبی و حتی دقت به جزئیاتی مثل رعایت علائم نگارشی در این قسمت اهمیت زیادی دارد. برای این­که با طرز نوشتن این قسمت آشنا شوید مطالعه­‌ی مقدمه­‌ی مقالات مختلف تمرین بسیار خوبی است. برای اینکه بتوانید یک پروپوزال کامل و بدون نقص بنویسید توصیه ما به شما شرکت در دوره پروپوزال نویسی ژیوارآموزان است که تا الان بیش از 2500 دانشجو از آن استفاده کرده‌اند و توانسته‌اند پروپوزال نویسی را به صورت اصولی یاد بگیرند.

آموزش کامل پروپوزال نویسی

پیشنهاد میکنیم این مقالات را هم مطالعه کنید:

آموزش نوشتن مرور متون در پروپوزال

نحوه نگارش اهداف، سوالات و فرضیات پژوهش

انتخاب موضوع پژوهش و ویژگیهای یک موضوع عالی