اهداف، سوالات و فرضیات پروپوزال را چطور بنویسیم؟

اهداف، سوالات و فرضیات بخش­هایی فرعی از فرم پروپوزال هستند. البته ممکن است نحوه­ ی بیان آن­ها در فرم­های مختلف متفاوت باشد، یا فرمی یکی از این­ بخشها را نداشته باشد، اما در هر صورت آشنایی با آن­ها لازم و مهم است.

اهداف

پس از انتخاب موضوع یک پژوهش، اهداف و دلایل انجام آن پژوهش مشخص می­شوند. این اهداف به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در بیان ­مسئله یا سایر بخش­های پروپوزال بیان شده‌اند. اما در فرم­های پروپوزال معمولا قسمت جداگانه­ ای هم برای بیان این اهداف در نظر گرفته می­شود؛ تا هم خود پژوهشگر و هم خواننده به طور واضح­تری در جریان اهداف پژوهش قرار بگیرند. از بخش اهداف پروپوزال برای نوشتن قسمت‌های دیگر مثل سوالات و فرضیات و جدول متغیرها نیز استفاده می‌شود.
 

دلایل نوشتن اهداف پروپوزال

• تمرکز پژوهش و محدود کردن آن به ابعاد اصلی مطالعه و ممانعت از جمع ­آوری اطلاعات اضافی و بیهوده.
• مشخص شدن بهتر مسیر مطالعه و کمک به انتخاب صحیح ­تر متغیرها، طراحی بهتر روش کار، نحوه­ ی جمع ­آوری اطلاعات و درنهایت تجزیه و تحلیل داده ­ها.
• محاسبه ­ی بهتر بودجه و زمان لازم برای اجرای پژوهش.
• کمک به ارزیابی بهتر پژوهش.

اهداف پروپوزال باید چه ویژگی­هایی داشته باشند؟

• صریح و روشن بیان شوند. یعنی برای خواننده مبهم نباشد و به طور دقیق بیان ­کننده ­ی چیزی باشند که قرار است اندازه­ گیری شود.
• اهداف و متغیرهایی که قرار است اندازه ­گیری شوند، باید در راستای عنوان تعیین ­شده باشند؛ نه هر موردی که به ذهن پژوهشگر می­رسد.
• با توجه به امکانات و روش­های موجود، قابل دستیابی باشند. پس اهداف باید متناسب با ابزار پژوهش و متغیرهای مورد بررسی و… نوشته شوند.
• قابل اندازه­گیری و ارزیابی باشد. یک پژوهش علمی بر پایه­ ی اندازه ­گیری استوار است، پس اهداف باید در قالب­ های آزمون ­پذیر بیان شوند.
• باید با یکدیگر سازگار بوده و تناقضی با یکدیگر یا با هدف اصلی نداشته باشند.

هدف کلی، اهداف ویژه و اهداف کاربردی

اهداف به طور کلی به سه دسته­ی زیر تقسیم می­شوند:

• هدف کلی: هدف اصلی پژوهش است که بر مبنای عنوان نوشته می­شود.
• اهداف ویژه: مراحل رسیدن به هدف کلی به صورت جزئی در این قسمت بیان می­شوند.
• اهداف کاربردی: مشخص می­کنند قرار است نتایج این پژوهش در چه زمینه­ هایی استفاده شود.

هدف کلی پژوهش

نام دیگر آن هدف اصلی است. منظور از این هدف، همان عنوان پژوهش است. در عنوان به جامعه­ ی هدف و متغیر اصلی مورد نظر پژوهش اشاره شده است؛ که در واقع هدف کلی پژوهش را مشخص می­کند. البته در برخی مطالعات، مثل مطالعات مداخله ­ای، در عنوان از زمان و مکان صحبتی نمی­شود که باید این­ها را در هدف کلی بیان نمود. در مطالعات توصیفی و تحلیلی هدف کلی همان عنوان، با یکسری تغییرات جزئی می‌باشد.
* این تغییر جزئی به این صورت است که، در هدف کلی به جای واژه ­ی «بررسی» که در عنوان استفاده شده است، واژه ­ی «تعیین» به کار می­رود. بهتر است هدف کلی به صورت عبارت نوشته شود؛ هرچند می­توان آن را به صورت جمله نیز بیان کرد.
مثال: اگر عنوان؛ «بررسی مقایسه­ ای اضطراب پرستاران بخش­های ویژه با پرستاران سایر بخش­ها در بیمارستان امام حسین شهر شاهرود در سال 1400» باشد، هدف کلی می­شود: «تعیین و مقایسه­ ی اضطراب پرستاران بخش­ های ویژه با پرستاران سایر بخش­ها در بیمارستان امام حسین شهر شاهرود در سال 1400».  به همین سادگی! به خاطر داشته باشید برای برخی عنوان­ها جایگزینی تعیین به جای بررسی کافی است؛ درحالی که برای برخی، نیاز به اعمال تغییرات جزئی دیگر نیز می­باشد. مثلا در این مثال چون تعیین مقایسه ­ای معنای درستی نداشت، از عبارت تعیین و مقایسه استفاده شد.

اهداف ویژه پژوهش

اهداف اجرایی، اهداف فرعی، اهداف اختصاصی و اهداف جزئی از نام­های دیگر آن هستند. هر پژوهش می‌تواند چندین هدف ویژه داشته باشد. این اهداف گام­ها و مراحل رسیدن به اهداف کلی را بیان می­کنند و هدف کلی را به اهداف کوچک‌تر و جزئی‌تری تقسیم می­نمایند. باید بدانید که سوالات و فرضیات قرار است از روی این اهداف نوشته شوند؛ بنابراین اگر این اهداف دقیق و جزئی و قابل ارزیابی نباشند، باعث خطا در سایر قسمت­ ها نیز می­شوند.
ضروری است نحوه­ ی نگارش اهداف ویژه به صورتی باشد که بر علمی بودن نتایج تأکید کند و چارچوب مناسبی برای تجزیه و تحلیل آماری مشخص نماید. در هر پژوهش، این اهداف به سوالاتی مثل: برای انجام این پژوهش از کجا باید شروع کرد؟ چه نوع فعالیت­هایی باید انجام داد؟ از چه راهی رفت؟ و به کجا رسید؟ پاسخ می­دهند. اگر این اهداف به درستی نوشته شوند، از جمع ­آوری اطلاعات بیهوده، اتلاف وقت و پراکندگی فعالیت­ ها جلوگیری می­شود.

نحوه نگارش اهداف ویژه

• همانطور که اشاره شد، نکته ­ی مهم این است که این اهداف باید قابل ارزیابی و دستیابی باشند. مثلا اگر پرسشنامه ­ی شما فقط در مورد بررسی میزان اضطراب است، شما نمی­توانید در مورد میزان افسردگی افراد یا راهکارهای مقابله با اضطراب اطلاعاتی به دست آورید.
• برای نوشتن این اهداف باید از افعال عملی استفاده کرد؛ مثل تعیین کردن، مقایسه کردن، اندازه‌گیری کردن، محاسبه کردن و…
• در نوشتن این اهداف نباید افعال مبهم به کار برد؛ مثل فهمیدن، اذعان کردن، درک کردن، مطالعه کردن، بررسی کردن و…
• این اهداف حتما باید به صورت عبارت نوشته شوند؛ نه جمله.
• نیازی به ذکر زمان و مکان مطالعه در این عبارات نیست.

برای نوشتن اهداف ویژه ابتدا از متغیرهای ذکر شده در عنوان شروع کنید و آن­ها را به صورت جداجدا با افعال ذکر شده در نکات بیان نمایید، سپس می­توانید به سراغ سایر متغیرهایی که قرار است در پژوهش شما مورد بررسی قرار بگیرند بروید؛ مثلا اطلاعات دموگرافیک.
 

اهداف کاربردی پژوهش

اهداف کاربردی برخلاف دو نوع دیگر، خیلی دقیق و قابل سنجش نیستند و کاربردهای عملی پژوهش را برای جامعه بیان می­کنند. در هدف کاربردی باید توضیح داده شود که قرار است نتایج یک پژوهش، چه استفاده ­هایی، در چه زمینه ­هایی و برای چه قشری از جامعه داشته باشد و چه مشکل یا مشکلاتی را می­تواند حل کند.
 

نحوه نگارش اهداف کاربردی

• در قسمت پاراگراف آخر بیان مسئله­ تاحدی به اهداف کاربردی اشاره میشود، می­توانید از آن­ بخش هم استفاده کنید.
• این قسمت را می­توان به صورت لیستی از کاربردها یا متن انشاوار نوشت.

سوالات و فرضیات پژوهش

هر پژوهش در واقع تلاش برای رسیدن به پاسخ یک سوال و قبولی یا رد یک فرضیه است. همانطور که گفته شد این قسمت باید با توجه به اهداف ویژه نوشته شود. پژوهشگر نمی­تواند سوال یا فرضیه‌ای را که هدفی برای آن ننوشته، در این قسمت بیان کند. پس مجموع تعداد سوالات و فرضیات باهم باید برابر با تعداد اهداف ویژه باشد.
 

نحوه نگارش سوالات پژوهش

هر پژوهش باید براي رسیدن به اهداف خود، داراي سؤالاتی مي­باشد اما با توجه به موضوع و اهداف پژوهش مي­تواند فرضيه داشته باشد يا نداشته باشد. داشتن یا نداشتن  فرضيه­ ی پژوهش به مباني نظري و علمي موضوع و نيز نوع عنوان و پژوهش بستگی دارد. مثلا در مطالعات توصیفی، ضرورتي به ارائه­ ی فرضيه نبوده و طرح سوالات پژوهش کافی است. در واقع برای هدفی سوال نوشته می­شود که می­خواهد یک متغیر را اندازه­ گیری یا ارزیابی کند و قرار نیست رابطه­ ای بین متغیرها تعیین شود؛ مثلا «تعیین میزان اضطراب پرستاران بخش­های ویژه»، هدفی است که تنها به اندازه­ گیری یک متغیر می­پردازد و باید برای آن سوال نوشت. به این صورت: «میزان اضطراب پرستاران بخش­های ویژه چقدر است؟».

• سوالات باید صریح و بدون ابهام باشند.
• برای نوشتن این قسمت باید از عبارات سوالی مثل «چیست؟»، «چگونه است؟»، «چقدر است؟» و… استفاده شود.
• برای مطالعات توصیفی باید سوال نوشت. برخی معتقد هستند برای مطالعات توصیفی نباید فرضیه طرح شود؛ درحالی که در لایه­ های پنهان این مطالعات یکسری روابط سنجیده می­شوند (مثلا ارتباط بین متغیر اصلی با اطلاعات دموگرافیک)، پس یک مطالعه­ ی توصیفی هم می­تواند فرضیه داشته باشد.

نحوه نگارش فرضیات پژوهش

فرضیات، حدس­ها و پیش ­بینی ­های هوشمندانه­ ای هستند که پژوهشگر در مورد رابطه­ ی بین دو یا چند متغیر پژوهش، در ذهن خود دارد. پس پژوهشگر برای نوشتن هر فرضیه ­ای باید اطلاعات قبلی داشته باشد و نمی‌تواند هر طور که خواست فرضیه ­ها را بیان کند؛ بلکه باید رابطه­ ها به صورت منطقی و با آگاهی حدس زده شوند. فرضیه برای هدفی نوشته می­شود که به دنبال بررسی روابط بین متغیرها است؛ مثلا «تعیین ارتباط بین میزان اضطراب و رضایت شغلی در پرستاران بخش­های ویژه».
 

فرضیه بدون جهت و جهت دار

به طور کلی فرضیه می­تواند به دو صورت نوشته شود: بدون جهت یا با جهت ­دار. بدون جهت یعنی فقط بگویید بین متغیر x و متغیر y رابطه وجود دارد. جهت­دار هم یعنی بگویید رابطه بین دو متغییر چگونه است. هر دو طرز بیان درست هستند و پژوهشگر باتوجه به عقیده و شرایط پژوهش می­تواند یکی از آن­ها را بنویسد. مثلا برای مثال فوق می­توان نوشت: «بین میزان اضطراب و رضایت شغلی رابطه وجود دارد» که فرضیها­ی بدون جهت است. « بین میزان اضطراب و رضایت شغلی رابطه­ی منفی وجود دارد» یا «اضطراب باعث کاهش رضایت شغلی می­شود» که فرضیه­ای جهت­دار محسوب می­شوند. هر چند هر دو صحیح هستند اما نوشتن فرضیه­های بدون جهت پیشنهاد می­شوند. نوع دیگری از فرضیه هم هست به نام فرضیه­ی مرکب که ارتباط بین چند متغیر را مشخص می­کند مثلا «مصرف سیگار ابتدا باعث چاقی و سپس لاغری می­شود ( به ارتباط بین سه متغیر سیگار، چاقی و لاغری اشاره شده است)».
یک فرضیه هیچ­گاه اثبات یا ابطال نمی­شود، بلکه بر اساس نتایج داده­ها تأیید یا رد می­شود. که تأیید یا رد شدن آن بر اساس نتایج حاصل از آنالیزهای آماری است. برای اثبات یک فرضیه، انجام یک پژوهش کافی نیست و باید مطالعات خیلی زیادی روی آن انجام شود تا به کتاب­ها یا تکست­ های علمی اضافه شود.

• فرضیات باید به صورت خبری بیان شوند و نتایج مورد انتظار از تحقیق را نشان دهند.
• فرضیات باید آزمون­پذیر باشند.
• واضح و بدون ابهام باشند.
• در تمام مطالعاتی كه در آن­ها قرار است مقايسه انجام شود یا رابطه ­ی بین پدیده ­ها مشخص گردد، طرح حداقل يك فرضيه الزامي می­باشد.

برای پروپوزالمان سوال بنویسیم یا فرضیه؟

همانطور که در بالا هم اشاره شد، برای هر هدف ویژه باید یک سوال یا یک فرضیه نوشته شود. به طور کلی برای اهدافی که به سنجش یک متغیر می­پردازند، باید سوال نوشت و برای اهدافی که رابطه­ ی بین متغیرها را می­سنجند باید فرضیه طرح کرد.
 
 

مثال بخش اهداف، سوالات و فرضیات پروپوزال

عنوان طرح:

• بررسی مقایسه ­ای کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم سرای سالمندان با سالمندان مقیم خانواده در شهر کرمانشاه در سال 1397

هدف اصلی:

• تعیین و مقایسه­ ی کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم سرای سالمندان با سالمندان مقیم خانواده در شهر کرمانشاه در سال 1397

اهداف ویژه:

• تعیین کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم سرای سالمندان
• تعیین کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم خانواده
• مقایسه­ ی کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم سرای سالمندان با سالمندان مقیم خانواده
• تعیین ارتباط بین جنسیت، سن، تحصیلات، وضعیت اقتصادی، وضعیت جسمانی، وضعیت عاطفی با کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم سرای سالمندان با سالمندان مقیم خانواده

لازم به ذکر است که هر پژوهشگر با توجه به اهداف خود از مطالعه­ ای که انجام ­می­دهد می­تواند غیر از متغیرهای اصلی، متغیرهای دیگری را هم جمع­ آوری کند و مورد ارزیابی قرار دهد. تنها باید برای این متغیرها (مثل اطلاعات دموگرافیک) ابزار سنجش مناسبی داشته باشد.
 

اهداف کاربردی:

• استفاده از نتایج طرح در جهت افزایش کیفیت زندگی سالمندان
• افزایش آگاهی جامعه، مسئولین و اطرافیان افراد سالمند، نسبت به کیفیت زندگی سالمندان

فرضیات:

• جنسیت، سن، تحصیلات، وضعیت اقتصادی، وضعیت جسمانی، وضعیت عاطفی با کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم سرای سالمندان با سالمندان مقیم خانواده ارتباط دارد.
• کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم سرای سالمندان با سالمندان مقیم خانواده متفاوت است.

سوالات:

• کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم سرای سالمندان چگونه است؟
• کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به دیابت مقیم خانواده چقدر است؟

سخن پایانی

اهداف، سوالات و فرضیات شاید خیلی مهم به نظر نرسند اما یک پژوهشگر در صورتی در طرح خود موفق خواهد بود که به جزئیات نیز دقت فراوان داشته باشد. همین جزئیات هستند که در نهایت باعث نتیجه­ ا­ی دقیق­تر و کامل­تر می­شوند. به خاطر داشته باشید اهداف و به طبع آن سوالات و فرضیات باید از نظر علمی و آماری قابل حصول و ارزیابی باشند؛ بنابراین قبل از تأیید نهایی آن­ها، حتما با مشاور آماری پژوهش خود مشورت کنید. اگر میخواهید یکبار برای همیشه نوشتن تمام بخشهای یک پروپوزال، از جمله بخش اهداف، سوالات و فرضیات را یاد بگیرید، پیشنهاد ما به شما شرکت در دوره جامع آموزش پروپوزال نویسی ژیوارآموزان است.

دیگر مقالات پیشنهادی:

نحوه نگارش بیان مسئله پروپوزال

آموزش نوشتن مرور متون

انتخاب عنوان پروپوزال

دانلود فایل PDF مقاله ی اهداف، سوالات و فرضیات پروپوزال را چطور بنویسیم؟