چاپ مقالات علمی در مجلات معتبر، یکی از راه‌های نشر دادن دانش و تبادل تجربیات و دستاوردهای علمی می‌باشد. پژوهشگران با انتشار انواع مقالات؛ خود، دیگر پژوهشگران و مخاطبان علم‌پژوه را از داده‌ها و نتایج مطالعه و همچنین نظرات و پیشنهادات خود مطلع و آگاه می‌کنند. علاوه بر انتقال علم و تجربه، راه برای انجام پژوهش‌های بیشتر توسط پژوهشگران دیگر هموار میشود و فرصت‌ها و ایده‌های بیشتری در فضای پژوهشی فراهم می‌گردد. این‌ها خود به پیشرفت و توسعه‌ی علم و افزایش آگاهی در حیطه‌های مختلف علوم پایه، پزشکی، روان‌شناختی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کمک می‌کند. مقالات علمی، از نظر ساختار نوشتار به چندین نوع تقسیم می‌شوند. این تنوع باعث میشود مسیر‌های مختلفی برای انتقال اطلاعات پژوهش‌های علمی و نظرات پژوهشگران به دیگران وجود داشته باشد. انواع مقالات شامل: مقاله‌ی اصیل پژوهشی یا Original research article، مقاله‌ی مروری یا Review article، مطالعه‌ی موردی یا Case study، گزارش‌ها یا نامه‌های کوتاه یا Short letters or reports، مقاله‌ی نظری یا Opinion article و نقد کتاب یا Book review هستند. در اینجا به بررسی خلاصه‌وار هر کدام از این مقالات می‌پردازیم.
مقاله‌ی اصیل پژوهشی
احتمالاً زمانی که حرف از مقاله میشود، این نوع مقالات به ذهن شما می‌رسند. مقاله‌ی اصیل یا مقاله‌ی پژوهشی، به مقالاتی گفته میشود که حاصل اجرا و انجام یک پژوهش جدید در یک حیطه هستند. یعنی پژوهشگر یک موضوع نوین و تازه انتخاب می‌کند و روی آن پژوهش، بررسی و آزمایش انجام می‌دهد. سپس داده‌ها و اطلاعات به دست‌آمده، مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرند. در نهایت هم، اطلاعات پژوهش و نتایج حاصل در قالب مقاله‌ی اصیل در اختیار مخاطبان قرار داده میشود. در واقع طی یک پژوهش اصیل، پژوهشگر در راستای اهداف خود، فرضیه‌هایی طرح می‌کند و طی پژوهش سعی می‌نماید که برای آن‌ها پاسخ پیدا کند. در انتها این فرضیه‌ها تأیید یا رد می‌شوند. پس این نوع مقالات حاصل تلاش و پژوهش خود پژوهشگرانی است که آن مقاله را می‌نویسند و از این نظر دارای جایگاه ویژه‌ای در میان مقالات هستند. به خصوص اگر حیطه‌ی مورد پژوهش جدید و جذاب باشد و در مجله‌ای معتبر چاپ شود، ارزش آن بالاتر می‌رود.
این مقاله بخش‌های مختلفی دارد. بخش‌های اصلی مقاله اصیل پيوهشی شامل: مقدمه یا Introduction، مواد و روش‌ها یا Materials and Methods، نتایج یا Results، بحث یا Discussion و نتیجه‌گیری یا Conclusion، می‌باشد. در ابتدا نویسنده، به توضیحی در مورد مشکل و راه‌کارهای موجود، آمار و ارقام و اهداف و ضرورت انجام پژوهش می‌پردازد. سپس ابزار و مواد لازم برای پژوهش و همچنین روش کار را به صورت جزئی و دقیق شرح می‌دهد. در قسمت بعد به ارائه‌ی داده‌ها، اطلاعات حاصل از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و نتایج طرح می‌پردازد. نتایج حاصل از پژوهش را با نتایج مطالعات مشابه مقایسه می‌کند و به بحث در رابطه با آن‌ها می‌پردازد. در نهایت، نتیجه‌ی نهایی پژوهش و همچنین پیشنهادات برای طرح‌های آتی را مطرح می‌کند. اگر میخواهید به صورت کامل نحوه نگارش یک مقاله اصیل پژوهشی را یاد بگیرید، پیشنهاد میکنیم آموزش مقاله نویسی ژیوارآموزان را ببینید.
مقاله‌ی مروری
این نوع مقالات، همانطور که از نام‌شان پیدا است، مروری بر مقالات گذشته هستند. یعنی پژوهشگر مقالات و مطالعات قبلی مرتبط با یک موضوع را جمع‌آوری می‌کند. سپس به مطالعه و بررسی دقیق آن‌ها و تجزیه‌وتحلیل نتایج آن‌ها می‌پردازد. در نهایت نتایج را در قالب مقاله مروری ارائه می‌کند. می‌توان گفت این نوع مقالات، در واقع خلاصه‌ای جمع‌وجور از نتایج چندین مطالعه یا همه‌ی مطالعات پیشین در یک موضوع است. پس از این نظر این مقالات حائز اهمیت هستند؛ چرا که گاهی نتایج مطالعات در یک حیطه ضد و نقیض است یا مشخص نیست چند درصد مطالعات یک مسئله را تأیید یا تکذیب کرده‌اند و در نهایت مخاطب دچار سرگردانی میشود و نمی‌تواند نتیجه‌ی نهایی را تشخیص دهد. در اینجا مقالات مروری به کمک مخاطبان می‌آیند و به آن‌ها کمک می‌کنند دید جامع‌تر و بهتری نسبت به موضوع داشته باشند. همچنین تصمیم‌گیری را برای سازمان‌ها و افراد بالادست راحت‌تر می‌کنند (مثلاً برای تصمیم‌گیری در مورد رویکردهای درمانی).
بخش‌های اصلی این مقالات هم تقریباً مشابه مقالات اصیل است. نویسنده، ابتدا به توضیح مقدمه‌ای از مشکل و یا مسئله‌ی مورد نظر و اهداف پژوهش می‌پردازد. سپس روش انجام مطالعه، بحث و نتیجه‌گیری نهایی ارائه میشود. اگر میخواهید با این نوع مقالات بیشتر آشناشوید، پیشنهاد میکنم انواع مقالات مروری را ببینید.
مطالعه‌ی موردی
گاهی اوقات در محیط بالین و درمان و یا حتی پژوهشی، پژوهشگران با کیس (یا کیس‌های) نادر یا عجیبی مواجه می‌شوند. که این کیس در یک یا چند مسئله، متفاوت از سایر کیس‌های مشابه است؛ مثلاً علائم متفاوت یا جدیدی در فرد بروز پیدا می‌کند، فرد به درمان پاسخ نمی‌دهد یا مقاومت دارویی نشان می‌دهد، روند بیماری یا پاسخ به درمان فرد متفاوت از سایر بیماران است، کیس علائم و نشانه‌هایی دارد که تا به حال در فردی دیده نشده، درمان یا داروی جدیدی که استفاده شده روی فرد اثر گذاشته، عوارض جانبی یا اثرات دارویی که قبلاً دیده نشده‌اند و یا مواردی از این دست. در این حالت پزشک یا اعضای کادر درمان یا دانشجوها می‌توانند با نوشتن شرح حال بیمار و اتفاقی که رخ داده است به صورت علمی و صادقانه، این نوع مقالات را به چاپ برسانند. با این کار سایر افراد در کادر درمان و حیطه‌های پزشکی از این رخداد مطلع می‌شوند و می‌توانند در مواجهه با بیماران مشابه، بهتر عمل کنند. همچنین پژوهشگران دیگر می‌توانند از این مقالات به عنوان ایده‌ی پژوهشی استفاده کنند.
مقالات کیس ریپورت شامل بخش‌های اصلی مقدمه یا Introduction، معرفی کیس یا Case presentation، بحث یا Discussion، نتیجه‌گیری یا Conclusion می‌باشند. در این نوع مقالات، نویسنده ابتدا باید به توضیح مفصلی در مورد کیس بپردازد. این اطلاعات شامل توضیحاتی در مورد بیماری، شرح حال بیمار، روند درمانی، داروهای استفاده شده، علائم بیماری، عوارض جانبی و… می‌باشد. همچنین در صورت وجود تست‌های آزمایشگاهی، تصاویر سونوگرافی یا سی‌تی اسکن، عکس از ضایعه یا بافت و مدارک این چنینی، این‌ها هم باید ضمیمه مقاله شوند و در دسترس مخاطبان قرار گیرند. در نهایت هم نویسنده باید طی نتیجه‌گیری، نتیجه‌ی نهایی را به صورت واضح برای مخاطبان مشخص کند.
گزارش‌ها یا نامه‌های کوتاه
گزارش‌ها، مقالات کوتاهی هستند که باید تعداد کلمات محدودی داشته باشند. در واقع این مقالات خلاصه‌ای از مقاله‌ی پژوهشی هستند یا بر اساس محتوای یک مقاله‌ی پژوهشی نوشته می‌شوند. پس باید یک مقاله‌ی پژوهشی اصیل نوشته شود و منتشر گردد، تا بتوان مبنی بر آن گزارش یا نامه‌ی کوتاه نوشت. در واقع این نامه‌ها و گزارش‌ها برای شرح موافقت یا مخالفت نسبت به نتیجه‌ی یک مقاله، بیان نقاط قوت و نقاط ضعف، بیان نقد، نظر یا پیشنهاد در مورد قسمت یا مسئله‌ای در پژوهش، اضافه کردن مطلب یا گزارش وجود موارد ضدونقیض در مقاله و مواردی از این دست است. نمونه‌ای از این مقالات، نامه‌ای به سردبیر یا letter to editor، می‌باشد. در این مقالات نویسنده به شرح مورد یا موراد ذکر شده می‌پردازد و برای بیانات و انتقادات خود از استدلال‌ها، شواهد و مدارک موجود استفاده می‌نماید.
هر چند این مقالات پژوهشی نیستند و ارزش و اعتبار در حد مقالات اصیل ندارند، اما باز هم جایگاه خود را دارند. گاهی اوقات، خود مجلات از مخاطبان خود درخواست می‌کنند که چنین گزارش‌هایی در حیطه‌ی مشخص یا در مورد مقالات منتشرشده توسط مجله را بنویسند. البته در نگارش این نوع مقالات نباید مقالات دیگر را زیر سوال ببرید. همچنین باید نظرات خود را محترمانه و بدون غرض‌ورزی بیان نمایید.
مقاله‌ی نظری
مقالات نظری یا تئوری هم مقالات کوتاهی هستند که محدودیت تعداد کلمه برای آن‌ها وجود دارد (معمولاً تا دوهزار کلمه). در این نوع مقالات، پژوهشگر به بیان دیدگاه شخصی خود در یک حیطه می‌پردازد. درواقع نقاط قوت و ضعف نظریه‌ی مورد نظر یا نقد خود در رابطه با آن تئوری را همراه با ارائه‌ی دلیل و مدرک بیان می‌کند و در نهایت به بیان نظریه‌ی خود می‌پردازد. در این نوع مقالات، آزمایش و پژوهش میدانی صورت نمی‌گیرد. ارزش و اعتبار این مقالات از مقالات اصیل پایین‌تر است اما باز هم به پیشرفت علم و انتقال تجربه به سایر پژوهشگران کمک می‌کنند. معمولاً در حیطه‌های روانشناسی، جامعه‌شناسی، فلسفه، ادبیات و… کاربرد دارند. انتشار این نوع مقالات به نحوه‌ی نگارش، بیان استدلال‌های کافی و صحت داشتن و شفاف و واضح بودن مطالب بیان‌شده بستگی دارد.
نقد کتاب
نقد کتاب هم یکی دیگر از انواع مقالات است که باعث میشود آخرین کتاب‌های منتشرشده، مورد بررسی قرار بگیرند و پژوهشگران بتوانند نظرات و دیدگاه‌های این کتاب‌ها را به طور خلاصه، به دیگر پژوهشگران منتقل کنند. نقد کتاب هم باید کوتاه نوشته شود پس برای نوشتن آن نیاز به زمان زیادی نیست. در این صورت پژوهشگران می‌توانند همزمان با خواندن کتاب‌های مرتبط با حوزه‌ی کاری‌شان و کسب اطلاعات، مقاله هم بنویسند و رزومه‌ی خود را قوی‌تر کنند.
بخش‌های دیگر انواع مقالات
بخش‌های مختلف دیگری هم در مقالات دیده میشود. البته همه‌ی قسمت‌ها در همه‌ی مقالات وجود ندارد. این قسمت‌ها شامل موارد ذیل است: عنوان یا Title، وابستگی سازمانی نویسنده‌ها یا Affiliation، چکیده یا Abstract، کلمات کلیدی یا key words، تقدیر و تشکر یا Acknowledgments، تضاد منافع یا Conflict of interest، مشارکت نویسنده‌ها یا Author contribution، تأمین بودجه و پشتیبانی یا Funding and support، تأیید اخلاقی یا Ethical approval، رضایت یا Consent و رفرنس‌ها یا References. البته بخش‌های جزئی‌تر هم ممکن است دیده شود. برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به این بخش‌ها به مقالات مرتبط با هر کدام از انوع مقالات مراجعه کنید.
چند نکته در مورد انواع مقالات علمی و پژوهشی:
- مجلات ممکن است همه‌ی انواع مقالات را چاپ نکنند، پس پیش از سابمیت یا ثبت مقاله‌ی خود به این نکته دقت کنید.
- همچنین نحوه و جزئیات نگارش مقالات، در مجلات مختلف تفاوتهایی دارد. پس حتماً قبل از سابمیت مقاله‌ی خود، راهنمای نویسندگان آن مجله را به دقت مطالعه کنید و تغییرات لازم را اعمال نمایید.
- محدودیت کلمات را برای چکیده و متن اصلی مقاله در نظر بگیرید.
- رعایت امانت‌داری و منافع نویسندگان و پژوهشگران دیگر در پژوهش بسیار حائز اهمیت است.
- از سرقت علمی ادبی در مقاله‌ی خود بپرهیزید. چرا که می‌تواند عواقب بدی را برای شما داشته باشد و باعث لکه‌دار شدن رزومه‌ی شما شود (مثلاً این که مجله‌ای که در آن مقاله‌ی خود را سابمیت کردید دیگر با شما همکاری نکند).
- برای جلوگیری از سرقت علمی ادبی باید از پارافرایز یا بازنویسی کردن جملات مقالات دیگر استفاده نمایید.
- در ترجمه و یا پارافرایز کردن جملات مقالات دیگر، دقت لازم را داشته باشید و جملات را از نظر مفهومی، معنایی و علمی بررسی کنید. به ترجمه‌های گوگل ترنسلیت اعتماد نکنید.
- پس از استفاده از متن مقالات دیگر، به آن‌ها رفرنس دهید و منبع جملات را مشخص کنید.
- برای بررسی میزان تشابه متن مقاله‌ی خود با دیگران (در واقع بررسی سرقت علمی ادبی) می‌توانید از نرم‌افزارهایی در این زمینه استفاده نمایید.
- رعایت علائم نگارشی، فاصله و نیم‌فاصله‌ها و بررسی متن از نظر عدم وجود غلط املائی، بسیار حائز اهمیت است.
- در ارائه‌ی مطالب و نتایج پژوهش در قالب مقاله، صادق باشید و بدون غرض‌ورزی و اهداف شخصی مقاله بنویسید.
- از جملات کوتاه، واضح و بدون ابهام استفاده کنید.
- نوع مقاله را با توجه به اهداف خود تعیین کنید و نگران اعتبار پایین‌تر مقالات کوتاه نباشید.
- پیش از نوشتن مقاله، نویسندگان باید در مورد ترتیب اسامی به توافق برسند. زیرا بیشترین امتیاز به نویسنده‌ی اول تعلق می‌گیرد.
- مقاله‌ای دارای ارزش و اعتبار است که در آن، اصول اخلاقی رعایت شده باشد. پس حتماً کدهای اخلاق را در پژوهش خود و موارد اخلاقی را در نگارش مقاله‌ی خود رعایت کنید.
- بهتر است در نگارش متن مقاله‌ی خود از مقالات جدیدتر و به‌روزتر استفاده نمایید. در این صورت اعتبار آن بالاتر می‌رود.
- از زیاده‌گویی و هجو و تکرار خودداری کنید. برای بیان بهتر و خلاصه‌تر نتایج و داده‌های پژوهش، از نمودار و جداول مرتبط استفاده نمایید.
سخن پایانی در رابطه با انواع مقالات علمی
همانطور که گفته شد مقالات علمی انواع مختلفی دارند که با توجه به هدف و اطلاعات و داده‌های پژوهشگر نوشته می‌شوند. ارزش مقالات اصیل و مقالات مروری از سایر انواع بالاتر است و جایگاه ویژه‌ای برای این نوع مقالات در نظر گرفته میشود. البته ارزش و اعتبار این مقالات به اهداف، محتوا، نتایج و دستاوردهای پژوهش، نحوه‌ی نگارش مقاله و در نهایت اعتبار مجله‌ی منتشرکننده‌ی آن بستگی دارد. با این حال نمی‌توان ارزش و جایگاه سایر مقالات را نادیده گرفت. هر کدام از مقالات در جای خود برای توسعه‌ی علم و انتقال اطلاعات به دیگر پژوهشگران ضروری هستند و می‌توانند کمک‌های شایانی به پیشرفت علم کنند. با وجود انواع مختلف مقاله، پژوهشگران در هر شرایط و حیطه‌ای می‌توانند در قالب‌های مختلف، در ارتقاء علم سهم داشته باشند و تجربیات و اطلاعات خود را در اختیار محیط پژوهشی و پژوهشگران دیگر قرار دهند. همچنین رزومه‌ی علمی برای خود ایجاد نمایند.
پژوهشگران باید در نظر داشته باشند که مسئله‌ی حائز اهمیت در انجام پژوهش‌ها و نوشتن مقالات صادقانه و خالصانه بودن آن‌هاست. زیرا علاوه بر رزومه‌ی پژوهشی که برای پژوهشگر(ان) ایجاد میشود، قرار است محتوا و نتایج مقالات توسط سایر پژوهشگران و سازمان‌های بالادست، مورد استفاده قرار بگیرد. عدم رعایت اصول اخلاقی در پژوهش وجود هر گونه غرض‌ورزی و عدم صداقت، باعث خطا در سایر پژوهش‌ها و تصمیمات بالینی میشود. همچنین می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را برای نویسندگان مقاله به همراه داشته باشد و رزومه‌ی پژوهشی‌شان را تحت تأثیر قرار دهد.
