مقالات مروري دسته مهمي از مقالات علوم پزشكي هستند كه به دليل اهميت و جامعيت، از اعتبار و جايگاه خاصی برخوردارند. هدف از نگارش اين نوع مقالات، پاسخ به يك سؤال يا حل يك مشكل است؛ به اين مفهوم كه مطرح شدن يك سؤال در ذهن محققين و يا بروز يك مشكل در تصميم‌گيري‌هاي باليني، منجر به مرور مقالات مرتبط و تركيب نتايج آنها مي‌گردد كه حاصل آن، پاسخگويي به سؤال مطرح شده يا يافتن راه حلي براي مشكل مربوطه است.
چنانچه نويسنده يا نويسندگان براي يافتن پاسخ سؤال مورد نظر، صرفاً براساس ذهنيت قبلي خود از موضوع مورد بحث به جستجوي مقالات و مطالعات مرتبط بپردازند و اين جستجو را تا رسيدن به مقالات مورد نظر و انتخاب مطالعات مناسب ادامه دهند، سپس با جمع‌بندي نتايج به دست آمده وتلفيق آن با تجربيات خويش، نتيجه‌گيري نهايي را در قالب يك مقاله ارائه دهند، به آن مرور غيرسيستماتيک يا روايتي مي‌گويند. اما مرور سیستماتیک چیست؟
مرور سيستماتيك يا جامع، انجام همين مراحل اما براساس پروتكلي كاملاً دقيق و از قبل تنظيم شده مي‌باشد. مرور سيستماتيك در اغلب موارد با بهره‌گيري از روش‌هاي آماري در تركيب نتايج، به برآوردي واحد و مشخص در پاسخ به سؤال مربوطه دست مي يابد و لذا از اعتبار بالايي در نتيجه‌گيري برخوردار است.
مرور سیستماتیک نوعی مرورمقالات است که با تمرکز بر یک سؤال واحد تلاش می‌کند تمامی شواهد تحقیقات مهم مرتبط با آن سؤال را شناسایی، ارزیابی، انتخاب و ترکیب کند. درواقع مرور نظام‌مند نوعی تلخیص ادبیات و نوشته‌های موجود درباره یک موضع مشخص علمی است که از روش‌هایی معین (تکرارپذیر و شفاف) برای جست‌وجو در ادبیات و ارزیابی انتقادی تک تک تحقیقات استفاده می‌کند تا شواهد معتبر و کاربردی را بیابد و آنها را با استفاده از ابزارهای مناسب با هم ترکیب کند.
به عبارت دیگر، در مرور نظام‌مند؛ هدف، تلخیص مدارک و شواهد موجود، شناسایی شکاف در تحقیقات جاری، ارائه چهارچوب تحقیقاتی و ایجاد زمینه فعالیت‌های پژوهشی جدید است؛ فعالیت پژوهشی که با روشهای تحقیق علمی اجرا و برای به حداقل‌رساندن سوگیری و خطاهای موجود در مرورهای سنتی و روایتی انجام می‌شود. حالا که فهمیدیم مرور سیستماتیک چیست، وقت آن رسیده که جزئیات یک مرور سیستماتیک را باهم بشناسیم.
تاريخچه مرور سيستماتيک
اصطلاح مرور سيستماتيك اولین بار توسط يك سايكولوژيست به نام Glass در سال 1976 به كار گرفته شد و در دهه 80 ميلادي به تدريج در متون پزشكي وارد گرديد. تا اين كه سال 1993 مؤسسه كاكرین افتتاح گرديد. مؤسسه كاكرین سازماني منحصر به فرد، جهاني و غير دولتی است كه به منظور كمك به توسعه و ترويج و نيز سهولت دسترسي به مطالعات مرور سيستماتيك ايجاد شده تا محققين، مديران و سياست گزاران بتوانند با استفاده از اين نوع مطالعات، اثرات مداخلات بخش سلامت را بررسي نموده و به تصميم‌گيري آگاهانه‌اي برسند. وظيفه اصلي اين مؤسسه تهيه مطالعات مرور سيستماتيك است كه به طور منظم به روز رساني شده و به شكل فصلنامه الكترونيكي در كتابخانه كاكرین منتشر مي‌گردد. در حال حاضر بيش از 2500 مرور سيستماتيك در اين كتابخانه وجود دارد.
عمده مرورهاي سيستماتيك بر روي مطالعات كارآزمايي باليني تصادفي شده انجام مي‌شوند زيرا همانگونه كه ذكر شد اين مطالعات براي پاسخگويي به يك سؤال كاربردي و به طور عمده در زمينه ميزان تاثير مداخلات بخش سلامت انجام مي‌شوند و كارآزمايي‌هاي باليني بهترين مثال براي دستيابي به چنين پاسخي هستند. اما مطالعات مرور سيستماتيك لزوماً بر روي اين دسته از مطالعات صورت نگرفته و بسته به ماهيت امر مي‌توانند بر روي مطالعات مشاهده‌اي هم صورت گيرند. آنچه مرور سيستماتيك را ارزشمند مي‌سازد آن است كه ما به يك توان بالا از برآورد مورد نظر مي‌رسيم. زيرا بسياري از مطالعات به علل گوناگون (مثلا حجم نمونه ناكافي) از قدرت تفسير مناسبي برخوردار نيستند اما مرور سيستماتيك و متاآناليزي كه اغلب متعاقب آن انجام مي‌شود با تركيب كردن مطالعات به حجم نمونه بالاتري مي‌رسد و لذا مي‌تواند با توان بالاتري آنها را بررسي كرده و در نهايت نتيجه‌گيري بهتري ارائه دهد.
مرور سیستماتیک (systematic review) چیست؟
یک مرور سیستماتیک مروری بسیار دقیق از آثار علمی موجود در رابطه با یک موضوع علمی خاص است. برای مرور آثار گذشته باید تحقیقات پیشین و مرتبط را جستجو، شناسایی، انتخاب، و ترکیب کرد. این کار باید توسط یک روش مشخص و با قابلیت اجرای مجدد انجام شود که منجر به کمترین خطا شود. مرورهای سیستماتیک به عنوان بهترین منبع تحقیقاتی شناخته می‌شوند. مرورهای سیستماتیک در شاخه‌های پزشکی مبتنی بر شواهد، قطعا حیاتی هستند. اگرچه در شاخه‌های دیگر نیز ارزش فراوانی دارند.
انواع مرورهای سیستماتیک
مرورسیستماتیک کیفی: در این نوع از مرور سیستماتیک نتایج مطالعات مرتبط خلاصه می‌شوند ولی بصورت آماری با یکدیگر ترکیب نمی‌شوند.
کمی: در این نوع مرور نتایج دو یا چند مطالعه با استفاده از روشهای آماری با یکدیگر ترکیب می‌شوند.
فراتحلیل: فراتحلیل با استفاده از روشهای آماری تخمین اثرات مطالعات مرتبط و مستقل و در عین حال مشابه را با یکدیگر ترکیب می‌کند.
نوشتن یک پروتکل برای مرورسیستماتیک
هر مرور سیستماتیک خوب با یک پروتکل آغاز می‌شود. یک پروتکل موارد جستجو را مشخص می‌کند. همچنین معیارهای مورد استفاده، داده‌ها برای پردازش و غیره را نیز تعیین می‌کند. هنگام ارسال مقاله برای ژورنال باید پروتکل را نیز فرستاد. اغلب ژورنال‌ها انتظار دارند که مولفان از پریزما (RRISMA) و یا از دستورالعمل‌های مشابه برای نوشتن پروتکل استفاده کنند.
دستورالعمل پریزما (PRISMA)
هر کسی که یک مرور نظام‌مند انجام می‌دهد باید با دستورالعمل پریزما آشنا باشد. دستورالعمل پریزما در واقع سندی است شامل یک چک‌لیست 27 موردی. همچنین دارای یک نمودار جریان است که هدف آن راهنمایی مولفان برای توسعه پروتکل یک مرور سیستماتیک است. در این راهنما موارد لازم برای نگارش نیز آورده شده است.
یک پروتکل در حالت ایده‌آل دارای موارد زیر است:
- بانکهای اطلاعاتی و منابع دیگر برای جستجو (مخصوصا برای آثار خاکستری)
- کلمات کلیدی برای استفاده در استراتژی جستجو
- محدودیت‌های اعمال شده به جستجو
- فرآیند غربالگری
- داده‌هایی که باید استخراج شوند
- خلاصه داده‌ها برای گزارش
ثبت پروتکل مرور سیستماتیک
بهتر است پس از نگارش پروتکل خود آن را ثبت کنید. با ثبت پروتکل به بقیه افراد اطلاع می‌دهید که در حال کار بروی یک مرور هستید. بنابراین بقیه افراد بروی آن کار نمی‌کنند.
مرور سیستماتیک (systematic review) چیست؟
یک مرور سیستماتیک مروری بسیار دقیق از آثار علمی موجود در رابطه با یک موضوع علمی خاص است. برای مرور آثار گذشته باید تحقیقات پیشین و مرتبط را جستجو، شناسایی، انتخاب، و ترکیب کرد. این کار باید توسط یک روش مشخص و با قابلیت اجرای مجدد انجام شود که منجر به کمترین خطا شود. مرورهای سیستماتیک به عنوان بهترین منبع تحقیقاتی شناخته می‌شوند. مرورهای سیستماتیک در شاخه‌های پزشکی مبتنی بر شواهد، قطعا حیاتی هستند. اگرچه در شاخه‌های دیگر نیز ارزش فراوانی دارند.
مراکز ثبت پروتکل مرورسیستماتیک:
Campbell Collaboration: مخصوص مرورهای سیستماتیک درباره مداخله‌های اجتماعی
Cochrane Collaboration : مخصوص مرورهای سیستماتیک در رابطه با مداخله‌های سلامت
PROSPERO : برای ثبت هر نوع مرور سیستماتیک
این مراکز همچنین دارای بانک اطلاعاتی برای جستجوی مرورهای ثبت‌شده هستند. قبل از شروع هر گونه مرور سیستماتیک باید این بانکهای اطلاعاتی را جستجو کنید. با این کار مطمئن می‌شوید که کار تکراری انجام نمی‌شود.
پروتكل اجرايي مرور سيستماتيك:
بنا بر عقيده بسياري از صاحب نظران، پروتكل مهم‌ترين قسمت از مراحل اجرايي انجام مرور سيستماتيك است. پروتكل در واقع مستنديست در دست محقق كه با قرار دادن وي در فضاي واقعي تحقيق و مدنظر قرار دادن تمامي جزئيات، يك طرح دقيق از آنچه بايد انجام شود ارائه داده وسعي مي‌كند با استاندارد كردن روش‌ها و ابزارها، مطالعه را به جلو هدايت نموده و از تورش (bias) احتمالي پيشگيري نمايد. پس از تنظيم و تكميل پروتكل اولاً بايستي آن را در طي مطالعه راهنما آزمود، ثانياً آن را در اختيار دو يا سه نفر از صاحبنظران ديگر قرار داد تا پس از بررسي و نقد، اشكالات آن برطرف شود. پروتكل اجرايي ممكن است تا مرحله نهايي و آماده شدن براي اجرا، طي ويرايش‌هاي مختلف و متعدد دستخوش تغيير و اصلاح گردد.
اجزاء پروتكل مرور سيستماتيك:
– زمينه موضوع
– مرور بر متون
– راهبرد جستجو
– معيارهاي انتخاب مطالعه
– ارزيابي كيفيت
– راهبرد استحصال داده ها
– راهبرد سنتز داده ها
– جدول زمان‌بندي طرح
ساختار یک مقاله مرور سیستماتیک چیست؟
ساختار یک مقاله مرور سیستماتیک مشابه ساختار یک مقاله تحقیقی اصیل است. معمولا شامل عنوان، چکیده، مقدمه، روش‌ها، نتایج، بحث، و مراجع می‌شود.
عنوان
عنوان باید موضوع مورد بحث را دقیقا توضیح دهد. معمولا در ابتدای عنوان عبارت a systematic review قرار میگیرد. با این کار نوع مقاله در نگاه اول قابل تشخیص است.
چکیده
یک مرور سیستماتیک معمولا چکیده ساختارمندی دارد. در چکیده یک پاراگراف کوتاه درباره هر یک از این موضوعات وجود دارد: پیشینه، روش‌ها، نتایج و نتیجه‌گیری.
مقدمه
مقدمه موضوع مقاله را خلاصه‌وار بیان می‌کند. همچنین دلیل نگارش مقاله مرور سیستماتیک را توضیح می‌دهد. ممکن است شکاف‌هایی در دانش وجود داشته باشد. یا اینکه اختلاف نظرهایی در آثار گذشته موجود باشد که نگارش این مرور را الزامی کرده است. همچنین هدف مرور را باید در مقدمه بیان کرد.
روش‌ها
بخش روش‌ها مهمترین بخش یک مقاله مروری سیستماتیک است. روش دنبال‌شده باید بطور منطقی و شفاف توضیح داده شود. موارد زیر باید بصورت جزئی بحث شوند:
- معیارهای ورود و خروج
- شناسایی مطالعات
- انتخاب مطالعات
- استخراج داده
- ارزیابی کیفیت
- تحلیل داده
نتایج
بخش نتایج نیز باید بطور منطقی تشریح شود. میتوانید با تشریح نتایج شروع کنید سپس به سمت محدوده مطالعات و خصوصیات آنها بروید. در ادامه کیفیت مطالعات را بررسی کنید و نهایتا اثر مداخلات بر دست‌آورد را بحث کنید.
بحث
بخش بحث باید یافته‌های اصلی مرور را خلاصه کند. سپس محدودیت‌های تحقیق و اعتبار نتایج را بحث کند. در پایان نقاط قوت و ضعف مرور باید مورد بحث قرار گیرد و پیامدهای اثر حاضر پیشنهاد شود.
مراجع
بخش مراجع در مرور سیستماتیک شامل انبوهی از مراجع می‌شود. باید در مورد این بخش دقت زیادی به خرج دهید. حتی یک مرجع نباید از قلم بیفتد. بهتر است از نرم‌افزارهای مدیریت مراجع استفاده کنید. در این راه اندنوت یکی از گزینه‌های مناسب است.
چرا یادگیری مرور سیستماتیک مهم است؟
در پژوهشهای اولیه برای نگارش هر مقاله باید مراحل زیادی از جمله نوشتن پروپوزال، گرفتن کد اخلاق، انجام مطالعه و نمونه گیری، تحلیل و… انجام شود تا نهایتا به مرحله نگارش مقاله برسید، اما در مطالعات مرور سیستماتیک تمام بخشهای بالا در طی نگارش صورت میگیرد و بدون نیاز به طی فرایند پیچیده‌ی مطالعات اولیه، میتوانید با سرعت زیادی مقاله خودتان را بنویسید و برای انتشار آن اقدم کنید. در یک کلام میتوان گفت باید مرور سیستماتیک را یاد بگیرید تا با سرعت بیشتری رزومه‌تان را تقویت کنید.
