یکی از ویژگیهای ذاتی انسان این است که تمایل به رشد دارد و دائما میخواهد وضعیت فعلی خود را بهبود بخشد. انسان همواره به‌دنبال تناسب اندام و سلامتی بهتر، ثروت و سرمایه‌ی بیشتر و روابط فردی و اجتماعی موثرتر است. همه‌ی ما خواهان این موارد هستیم اما به‌خاطر مشکلات موجود و اسیر شدن در دام روزمرگی ممکن است این خواسته‌ها را فراموش کرده باشیم. توسعه فردی اما، راهی است برای رسیدن به این خواسته‌ها. در این مقاله به توسعهی فردی و راه‌های دستیابی به آن خواهیم پرداخت.
توسعهی فردی به چه معناست؟
توسعهی فردی یعنی روی خودمان سرمایه‌گذاری کنیم تا بتوانیم زندگی خود را مدیریت کرده و به جای منتظر ماندن برای اتفاقات خوب، کنترل اوضاع را خودمان در اختیار بگیریم و خودمان اتفاقات خوب را رقم بزنیم. البته ممکن است همیشه به چیزی که میخواهیم نرسیم، اما وقتی اهدافمان را دنبال میکنیم؛ لذت یک زندگی زیباتر را خواهیم چشید. اگر فردی آگاهانه به دنبال توسعهی فردی خود باشد، باید اهداف و رویه‌های قبلی خود را بسنجد، نقاط قوت و ضعف خود را بیابد و مهارت و توانایی خودش را بر این اساس افزایش دهد. توسعه فردی تنها محدود به بازه سنی، شغل و جنسیت خاصی نیست. بلکه هر کسی اعم از زن و مرد، مجرد و متاهل، نوجوان، جوان، بزرگسال و… در هر شغلی که باشد برای رسیدن به خواسته‌هایش به توسعه فردی نیاز دارد.
بهبود و پیشرفت در برنامه‌ی توسعهی فردی میتواند همه‌جانبه باشد و ابعاد مختلف زندگی یک فرد را در برگیرد. توسعهی فردی شامل بخش‌های زیادی میشود که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود شخصیت
- ارتقاء شغلی
- از بین بردن نقاط ضعف
- یادگیری مهارتهای جدید
- بهبود سبک زندگی
- مدیریت زمان
- افزایش درآمد و ثروت
- بهبود هوش هیجانی و روابط اجتماعی با افراد و…
هر یک از این موارد بالا را میتوان به عنوان هدف جزئی قرار داد تا بعد از رسیدن به هرکدام از آنها، یک قدم به فردی که میخواهیم باشیم نزدیکتر شویم.
برنامه توسعهی فردی (IDP) چیست؟
برنامه توسعهی فردی یا Individual Development Plan که به اختصار به آن IDP می‌گویند؛ یک برنامه‌ریزی توسعه یافته است، که فرد به‌وسیله آن خود را ارزیابی میکند و برای آینده، اهداف شخصی، تحصیلی و کاری خود برنامه‌ریزی میکند. هر نوع توسعه فردی باید در یک چهارچوب کلی، منظم و سازماندهی‌شده برنامه‌ریزی گردد. این چهارچوب، برنامه توسعه فردی نامیده میشود. فرد با ارتقاء مهارتهای قبلی، افزودن مهارتهای جدید، حذف برخی نقاط ضعف و بهبود عملکرد خود میتواند بهره‌وری و کارایی بیشتری از خود نشان دهد و راه پیشرفت و موفقیت خود را هموار سازد.
مراحل تهیه و تدوین برنامه توسعهی فردی
- شناسایی مهارتهای فردی موجود و نقاط ضعف و قوت
- هدف‌گذاری برای رسیدن به وضعیت مطلوب
- ایجاد نقشه راه برای رسیدن به اهداف مورد نظر
- ارزیابی نقشه ایجاد شده
- ثبت کردن مسیر پیموده شده
- زمان‌بندی مسیر حرکت
شناسایی مهارتهای فردی موجود و نقاط ضعف و قوت
شاید بتوان گفت اولین مرحله برای توسعهی فردی، افزایش شناخت و آگاهی از خود است. افکار و احساساتی که ما معمولا نقشی در شکل‌گیری آنها نداشته‌ایم و بیشتر تحت تأثیر خانواده، دوستان و اجتماع شکل گرفته‌اند. هر آنچه که هستیم؛ باید توانایی پذیرش آن را داشته باشیم و باور داشته باشیم که با وجود کم و کاستیها، همواره قابلیت و لیاقت رشد و پیشرفت را داریم.
توسعهی فردی با خودآگاهی شروع میشود؛ یعنی بفهمیم که واقعا چه کسی هستیم و ارزش‌ها، اعتقادات و هدف‌هایمان در زندگی چه هستند. به آنچه که هستیم فکر کنیم و تصورات خود از آینده و جایگاهی که دوست داریم در آن حضور داشته باشیم را در ذهن خود به تصویر بکشیم. این امر برای کسانی که اهداف خود را نمی‌دانند یا افرادی که اهداف درستی ندارند بسیار مناسب است و در تدوین برنامه توسعهی فردی میتواند بسیار موثر باشد. با این کار، روشن میشود که هدفمان خاص، قابل‌اندازه‌گیری، قابل‌دستیابی، واقع‌بینانه و مبتنی بر زمان است.
گام دیگر در خودشناسی؛ شناخت مهارت‌ها، پتانسیل‌ها و تجربیات است. همه‌ی افراد دارای مهارتهای مختلفی هستند. شناخت کامل آمادگی‌ها، پتانسیل‌های فردی، مهارتهای بالقوه، ویژگی‌ها و نقاط مثبت افراد، در تدوین یک برنامه توسعه فردی بسیار حائز اهمیت است. حال که داشته‌های فعلی و نیازهای لازم برای اهداف خود را شناسایی کردیم، زمان آن رسیده است تا نیازها و امکانات لازم برای توسعهی آنها را نیز مشخص کنیم. برای نمونه تصور کنید شما به آموختن برخی مهارت‌ها یا کسب اطلاعات علمی پیرامون موضوعی خاص نیاز دارید، در این حالت باید امکانات لازم مانند شرکت در کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی، مطالعه‌ی کتاب‌های مرتبط، مشورت با افراد باتجربه و … را شناسایی کرده و برای استفاده از آنها زمان‌بندی و برنامه‌ریزی لازم را انجام دهید. نکته دیگری که حائز اهمیت است این است که توسعهی فردی به ما فرصت میدهد تا نقاط قوت و نقاط ضعف خود را بشناسیم، ارزیابی کنیم و برای بهبود و توسعهی آن تلاش کنیم.
هدف‌گذاری برای رسیدن به وضعیت مطلوب
اهداف می‌توانند یک آرزو، خواسته یا نتیجه دلخواه در آینده دور یا نزدیک باشند که لازم است برای به دست آوردن آنها برنامه‌ریزی شود و اقدام‌های عملی در راستای آن صورت پذیرد. شاید برایتان جالب باشد که تنها سه درصد از افراد دنیا هدف مشخصی دارند و در حال تلاش برای رسیدن به آن هستند و حتی تعداد کمتری آن را مکتوب میکنند و نکته جالب‌تر اینکه افرادی که اهدافشان را مکتوب میکنند به احتمال بسیار بالایی به آن دست پیدا میکنند.
داشتن معنا و هدف در زندگی، یکی از شاخصه‌های افراد موفق و توانمند است
توصیه میشود ابتدا اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت خود را در دفتر خود یادداشت کنید و سعی کنید بین آنها تعادل برقرار کنید و اولویت‌بندی درستی از آنها داشته باشید. سپس فهرستی از کارهایی که به شما کمک میکند تا به اهداف خود برسید تهیه کنید و در برنامه روزانه خود زمانی را برای انجام آنها اختصاص دهید. با در نظر گرفتن اهداف و مشخص شدن آنها، زمان آن رسیده است که درک کنیم چگونه به آنها دست پیدا خواهیم کرد. بیشتر برنامه‌های توسعه، شامل ترکیبی از فعالیت‌هایی مانند آموزش‌های رسمی، مطالعه، کسب مهارت از افراد باتجربه و… هستند. باید در نظر داشته باشید که چه چیزی میتواند به شما در عملی کردن برنامه توسعهی فردی کمک کند و سپس به سراغ آن بروید.
برنامه‌ریزی
برنامه ریزی زمانی اهمیت پیدا میکند که ما اهداف مشخصی را در زندگی خود انتخاب کرده و دنبال میکنیم. برنامه‌ریزی میتواند برای زندگی شخصی یا مسیر حرفه‌ای یا هر دوی آنها باشد. برای این منظور باید به همه کارهایی که برای خود مشخص میکنیم، عمل کنیم و به مرور زمان به اهداف خود نزدیک و نزدیکتر شویم. ممکن است همه ما برای کارهای روزانه خود برنامه ریزی کنیم؛ اما پس از مدتی هیچ شوقی برای اجرای آن نداشته باشیم و آن را در نیمه راه رها کنیم. برای جلوگیری از این اتفاق، انتخاب برنامه‌ای که در کوتاه‌ترین زمان، بازدهی زیادی داشته باشد بسیار حائز اهمیت است.
برای برنامه ریزی حتما این موارد را مشخص و یادداشت کنید:
- قرار دادن اهداف سالانه
- یادداشت رویدادهای یک ماه آینده
- بررسی هفتگی کارها
- بررسی روزانه کارها
- یادداشت کردن سه کار مهم در روز
بیشتر رفتارهای روزانه ما تحت تأثیر عادتهای ما قرار دارد؛ بنابراین داشتن یک برنامه ریزی شخصی به شما کمک میکند تا عادتهای بد خود را پیدا کنید و آنها را با عادتهای مثبت جایگزین کنید.
ترک عادات بد و ایجاد عادتهای خوب
لازم است یادآور شویم که توسعهی فردی به این معنا نیست که شما در آینده هیچ مشکلی نخواهید داشت، چون مشکلات همیشه وجود دارند؛ اما با کمک توسعه فردی شما برای رفع آنها عملکرد بهتری خواهید داشت. در راه رسیدن به اهداف و توسعه فردی همواره یک سری عوامل محدودیت‌زا وجود دارد. عواملی که حتی اگر در مسیر درست هم باشیم، مانع و کاهش دهنده سرعت ما در مسیر رشد و توسعه میشوند که از جمله آنها میتوان به استرس، اهمال کاری، کمال گرایی، عدم مدیریت زمان و… اشاره کرد. در ادامه به‌طور مختصر به هر یک از آنها میپردازیم.
استرس
استرس پاسخ عمومی بدن به نیازهای انسان است. همچنین ممکن است موجب حس عدم توانایی در انجام کارها، وظایف و مسئولیت‌ها هم باشد. تقریبا همه افراد با انواع استرس از استرس شغلی گرفته تا استرس در زندگی شخصی مواجه هستند. استرس و نگرانی مانند زنجیری قفل‌شده به پاهایتان است که اگر باز نشود از سرعت شما در راه رسیدن به مقصدتان میکاهد. از همین رو مدیریت استرس یکی از مهارتهای اصلی برای رشد و توسعهی فردی و همچنین سلامت جسمانی و روانی میباشد. یکی از موثرترین گام‌ها برای مدیریت استرس، برون‌ریزی است. برون‌ریزی یعنی نه‌تنها نباید استرس را انکار کرد بلکه باید آن را ابراز کرد. انکار استرس، میتواند موجب افزایش استرس فرد شود و روی کارآیی او، چه در محیط‌های اجتماعی و چه در محیط‌های فردی و روابطش تأثیر منفی بگذارد. علاوه‌بر برون‌ریزی؛ کارهایی همچون پیاده‌روی، مدیتیشن یا گوش دادن به موسیقی ملایم هم در کاهش استرس بسیار اثربخش هستند.
مدیریت زمان
زمان روبه‌جلو در حرکت است و فرصت برای هیچ‌گونه برگشتی وجود ندارد. مدیریت زمان یکی از مهارتهای مهم در مسیر توسعه و رشد فردی به شمار می‌رود. هنگامی‌که از زمان خود به درستی استفاده نمیکنید، فرصت‌های خود را برای انجام کارهای بیشتر و مفیدتر از دست می‌دهید. بنابراین برای مدیریت درست زمان و در نظر گرفتن زمان مناسب برای انجام کارهایتان، پیشنهاد میکنیم حتما دو مقاله‌ی مربوط به کار عمیق و مدیریت زمان به روش پومودورو را که در انتهای این مقاله معرفی شده‌اند را مطالعه کنید.
رفع اهمالکاری
اهمالکاری به معنای به تعویق انداختن کارهاست. شاید یکی از دلایل مهم اهمالکاری، همان چیزی باشد که فروید با نام «اصل لذت» از آن یاد کرده است. به این معنا که ما ترجیح می‌دهیم تا در وهله اول به چیزهای خوشایندمان بپردازیم و از انجام کارهایی که ممکن است کمی سخت باشد، فرار کنیم. به یاد داشته باشید که به تعویق انداختن کارها تفاوت بین افراد موفق و افراد شکست خورده را تعیین می کند. افراد موفق عمل محور هستند و کارهایشان را طبق برنامه پیش میبرند اما افراد شکست خورده مدام کارهایشان را به فردا یا همان شنبه معروفی که هیچ وقت نمی‌آید موکول میکنند. اهمالکاری خلل بزرگی در مسیر موفقیت ما ایجاد میکند و برنامه‌ریزی‌ها و اهداف ما را به تأخیر می‌اندازد. علاوه بر این، اهمالکاری میتواند باعث ایجاد احساس گناه شود که درنتیجه به استرس و اضطراب و افسردگی منجر خواهد شد. برای رفع اهمالکاری، ابتدا باید دست از سرزنش کردن خود برداریم و در قدم بعدی عواملی که ما را به اهمالکاری وامی‌دارد شناسایی کنیم. آنها را یادداشت کرده و با کمک افراد متخصص برای رفع آنها اقدام کنیم.
کمال گرایی
کمال گرایی یا Perfectionism یکی از ویژگیهای رفتاری انسان است. کمال‌گراها بر این باروند که همه‌چیز باید کامل باشد و هیچ نقصی در کار جایز نیست. افراد کمال گرا معمولاً اهداف را طوری انتخاب میکنند که قابل دستیابی نیستند و منطقی برای آنها وجود ندارد، آنها ارزش خود را در رسیدن به اهداف خود می‌دانند و در صورتی که اتفاقات برخلاف خواسته آنها پیش برود، به‌شدت دچار استرس و نگرانی میشوند. این ویژگی سبب میشود هنگامی که در اواسط مسیر مشکلات کوچک و بزرگی سد راه ما شدند، به مشکل بربخوریم و با شکست مواجه شویم. بنابراین رفع کمالگرایی برای دستیابی به توسعهی فردی لازم و ضروری است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه مقاله زیر را مطالعه کنید:
کمالگرایی منفی و راه رهایی از آن
یکی از اساسی ترین روشهای توسعهی فردی، کمک گرفتن و مشورت با یک فرد باتجربه و متخصص است. این فرد به شما کمک میکند، تجربیات شخصی خود را با شما به اشتراک میگذارد و از این طریق اصول و نکات موفقیت را به شما می‌آموزد. کمک کردن و کمک گرفتن یکی از مهارت‌هایی است که افراد زیادی از آن آگاهی ندارند و گاهی آن را نشانه‌ی ضعیف بودن می‌دانند. در صورتی که کمک گرفتن از دیگران و قرار گرفتن در جمعی که آنها هم به توسعه فردی خود اهمیت میدهند میتواند بسیار کمک‌کننده باشد. مشاور و راهنما به شما انگیزه و روحیه میدهد تا بتوانید با جدیت بیشتری برنامه‌ی خود را دنبال کنید. همچنین اگر ببیند شما از مسیر اصلیتان منحرف شده‌اید به شما تذکر میدهد تا مجدداً به مسیر درست بازگردید.
خیلی از افراد توسعهی فردی را تنها محدود به برخی فعالیت‌ها و تلاش‌های مقطعی می‌دانند، در حالی که توسعهی فردی یک فرایند همیشگی و مادام العمر است و نمیتوان برای آن نقطه پایان دقیق و مشخصی تعیین کرد. در هر زمان فرصتهایی برای بهبود و توسعه وجود دارد و یک فرد مصمم و قاطع، هر روز برای اینکه زندگی بهتری داشته باشد تلاش میکند و خود را به سمت رشد و پیشرفت و کسب موفقیت سوق میدهد و با نگاه موشکافانه به گذشته‌ی خود و مسیری که طی کرده و همچنین برنامه‌ای که برای آینده و دستیابی به اهداف و آرزوهای خود در نظر دارد، حرکت میکند.
سخن پایانی
دانستیم که توسعهی فردی یک برنامه‌ی جامع برای شناسایی اهداف و مهارتهای لازم برای بهبود وضعیت فعلی ماست تا بتوانیم با استفاده از توانایی‌های خود و افزودن توانایی‌های جدید، به اهداف و آرزوهای خود برسیم. این برنامه میتواند در حوزه‌های مختلف زندگی فردی، شغلی، تحصیلی و… استفاده گردد و نتایج مطلوبی برای فرد به ارمغان بیاورد. بنابراین از همین امروز دست به کار شوید تا زندگی خود را بهبود بخشیده و به تحقق اهداف برنامه‌ریزی شده‌تان نزدیکتر شوید.
نویسنده: رضا قاسمی
