رشته بهداشت عمومی از رشتههای علوم پزشکی است که زیر نظر وزارت بهداشت هر سال پذیرش دانشجو دارد. چند سالی است علاوه بر دانشگاههای دولتی شاهد پذیرش دانشجو در این رشته در دانشگاههای آزاد نیز هستیم. دانشآموزانی که در مقطع دبیرستان رشتهی تجربی را گذراندهاند و داوطلب کنکور تجربی هستند میتوانند در رشتههای انتخابی خود گزینهی بهداشت عمومی را داشتهباشند.
در گذشتهی نه چندان دور رشتهای به نام بهداشت عمومی وجود نداشت و دانشجویان به تفکیک جنسیت در دو گروه مبارزه با بیماریها و بهداشت خانواده پذیرش میشدند. دروس ارائه شده به آقایان در رشته مبارزه با بیماریها و خانمها در رشتهی بهداشت خانواده از هم متفاوت بود. اما نتیجهی تمامی آموزشها تربیت نیروی متخصص جهت کاهش بیماریها و حفظ سلامت جامعه بود. میتوان گفت برنامهریزی به نحوی بود این دو رشته مکمل هم باشند. اما چند سالی است که شاهد حذف و ادغام این دو رشته و شکل گیری رشتهی بهداشت عمومی هستیم.
لازم به ذکر است یادآوری شود هنوز هم بر سر در خیلی از اتاقهای مراکز بهداشتی و یا در دفترچههای استخدامی اسم این دو رشته به چشم میخورد و آقایان در بخش مبارزه با بیماریها و خانمها در بخش بهداشت خانواده مراحل استخدامی خود را میگذرانند، اما با توجه به تغییرات ایجاد شده تفاوت کار به تفکیک جنسیت کمرنگ شده و یک فارغالتحصیل رشتهی بهداشت عمومی میتواند در هر دو حیطهی کاری فعالیت داشتهباشد.
تفاوت رشتههای بهداشتی
با این که هدف کلیهی رشتههای بهداشتی از جمله بهداشت عمومی، بهداشت محیط، بهداشت حرفهای، مدیریت خدمات بهداشتی، آموزش بهداشت و… ارتقا سلامت جامعه است، حیطهی کاری هر یک از این رشتهها از یکدیگر متفاوت میباشد و متخصصین در هر حرفهای وظایف کاری تعیین شدهی خود را دارند، که نتیجه آن منجر به بهبود وضعیت سلامتی جامعه میشود.
به صورت کلی میتوان گفت تمام رشتههای بهداشتی به دنبال این هستند بار بیماریها را کاهش دهند و از بروز بیماریهای مختلف جلوگیری کنند. متخصصین هر رشته گوشهای از کار را به عهده گرفتهاند. همانطور که از اسمش پیداست، رشتهی بهداشت عمومی نه آن طور که کل جزئیات سایر رشتهها را شامل شود، اما کلیتی از تمامی رشتههای بهداشتی را دربرمیگیرد.
آموزش در رشته بهداشت عمومی
یک فارغالتحصیل رشته بهداشت عمومی لازم است در تمامی زمینههای بهداشتی مهارت کافی را کسب کرده باشد. مشابه با دیگر رشتههای دانشگاهی، یک دانشجوی رشتهی بهداشت عمومی لازم است واحد درسهای عمومی را بگذراند. دروس تخصصی ارائه شده نیز با هدف ایجاد مهارتهایی که در نهایت به سلامت جامعه منجر شود میباشد. دانشجویان این رشته علاوه بر گذراندن واحدهای نظری باید واحدهای عملی مرتبط را نیز بگذرانند، که به عنوان کارآموز و با هماهنگی دانشگاه در مراکز بهداشتی و درمانی مهارتهای عملی مورد نیاز را نیز کسب میکنند.
دروس نظری ارائهشده آشنایی اولیهای را با محیط کار برای دانشجو به وجود میآورد. یک دانشجو پس از اتمام دروس نظری و عملی باید با بیماریهای واگیر و غیر واگیر آشنایی داشته باشد و مهارت کافی در تشخیص بیماریها و ارائه اقدامات لازم در خصوص کاهش بیماری یا عوارض آن را داشته باشد، به هر گروه سنی مراقبتهای بهداشتی مورد نیاز را به درستی ارائه دهد، علم کافی و توانایی برقراری ارتباط صحیح به منظور آگاهیبخشی و آموزش به جامعه را داشته باشد، صلاحیت لازم در خصوص مدیریت و برنامهریزی در زمینهی مسائل بهداشتی را کسب کرده باشد.
اشخاصی که در مقطع کارشناسی پیوسته بهداشت عمومی تحصیل میکنند باید ۱۳۰ واحد را در مدت ۴ سال مطالعه کنند که ۲۰ واحد آن درس عمومی، ۳۲ واحد درسهای پایه و اصلی، ۶۰ واحد اختصاصی و اجباری و ۱۶ واحد کارآموزی است. لیست کلیه دروس ارائه شده به شرح زیر خواهد بود:
دروس عمومی، دروس اصلی پایه و دروس اختصاصی بهداشت عمومی شامل:
دروس عمومی بهداشت عمومی شامل:
مبانی نظری اسلام _اخلاق کاربردی (آیین زندگی) _ انقلاب اسلامی _ تاریخ و تمدن اسلامی _ آشنایی با منابع اسلامی _ فارسی عمومی _ زبان انگلیسی _ تربیت بدنی (1 و 2) _ اندیشه اسلامی (1 و 2)
دروس اصلی پایه این رشته شامل:
بیوفیزیک – بیوشیمی – تشریح و فیزیولوژی – اصول و مبانی جامعهشناسی – آمار حیاتی (1 و 2) – اصول و کلیات اپیدمیولوژی – اکولوژی انسانی و بهداشت بینالملل – توانبخشی و رفاه اجتماعی – کلیات پزشکی و بهداشت – اصول تغذیه – فارماکولوژی – مصون سازی فعال و انفعالی – اصول و کلیات خدمات بهداشتی – میکروب شناسی 1 (قارچ شناسی و انگل شناسی) – میکروب شناسی 2 (باکتری شناسی و ویروس شناسی)
دروس اختصاصی بهداشت عمومی شامل:
روانشناسی و بهداشت روان – بهداشت دهان و دندان – اقتصاد بهداشت – بهداشت دانشآموزان و مدارس – کاربرد کامپیوتر در تجزیه و تحلیلهای داده های بهداشتی – نظامهای سلامتی در ایران و جهان – بهداشت سالمندان – مدیریت و نظارت در مراکز بهداشتی درمانی – تکنولوژی آموزشی – اپیدمیولوژی بیماریهای شایع در ایران – حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین سموم آفت کشها و کاربرد آنها – برنامه های ملی مبارزه با بیماریهای واگیر – بیماریهای شایع کودکان و طرق پیشگیری از آن – برنامه ملی مبارزه با بیماریهای غیر واگیر و اپیدمیولوژی آنها – بهداشت محیط 1 (آب) – بهداشت محیط 2 (فاضلاب و زباله) – بهداشت محیط 3 (مواد غذایی، مسکن، هوا و پرتوها) – بهداشت حرفهای – اصول مدیریت در خدمات بهداشتی – بهداشت روانی و اعتیاد – تغذیه کاربردی – بهداشت مادران و کودکان – بهداشت باروری – اصول برنامهریزی بهداشتی – آموزش بهداشت و ارتباطات – بیماریهای ارثی و مشاوره ژنتیکی – پاتولوژی جغرافیایی ایران (معرفی بیماریهای شایع) – روش تحقیق در علوم بهداشتی – زبان تخصصی – بهداشت مواد غذایی – اقدامات بهداشتی و کمکهای اولیه در شرایط اضطراری
مسئولیت فارغ التحصیلان رشته بهداشت عمومی
نجات جان یک انسان نجات جامعه است. شاغلین رشتهی بهداشت عمومی نجاتگران جامعهاند. یک پیگیری، یک آموزش، یک حساسسازی، جامعهای را نجات میدهد. از آنجا که بهداشت عمومی خدمات قابل ارائهای برای تمام سنین و تمام اقشار جامعه دارد، سلامت تمام جامعه زیر نظر فارغالتحصیلان این رشته میباشد؛ از بچهای که هنوز متولد نشده تا سالمندی که مرگ او به هر علتی رخ داده است. برای یک فارغالتحصيل بهداشت عمومی تمام مراحل زندگی یک فرد حائز اهمیت است و برای هر مرحله از زندگی تک تک افراد جامعه برنامههای خاص خودش را دارد.
زمانی که فردی مسئولیتی را در قبال کاری بر عهده میگیرد هر گونه کوتاهی میتواند منجر به آسیب به کل مجموعه شود. از آن جا که بهداشت عمومی با سلامت و جان انسانها ارتباط مستقیم دارد، افرادی که پا در این مسیر میگذارند باید از ابتدای مسیر این را بدانند که هر گونه نقص در کار آنها میتواند زندگی یک فرد را به خطر بیندازد و چه شیرین است بخشیدن زندگی بهتر به همنوعان.
فعالیتهای شغلی و بازار کار رشته بهداشت عمومی
فارغالتحصیلان رشتهی بهداشت عمومی مانند دیگر رشتههای دانشگاه علوم پزشکی امکان به کار گرفتهشدن در قالب طرح نیروی انسانی را دارند. طرح برای فارغالتحصیلان این رشته به صورت اختیاری میباشد. از نظر بازار کار نیز به نسبت دیگر رشتههای بهداشتی از فرصتهای شغلی بیشتری برخوردارند. پس از اخذ مدرک میتوانند در مراکز بهداشتی و درمانی و یا در مدارس به عنوان مراقب سلامت مشغول به کار شوند.
همچنین فارغالتحصیلان در رشته بهداشت عمومی میتوانند در حوزه آموزش و پژوهش نیز فعالیت داشته باشند. با توجه به گستردگی مطالب ارائه شده در این رشته، به راحتی این امکان وجود دارد داوطلبین فعالیت در این حوزه، حتی در زمان دانشجویی نیز در بخشهای مختلف مرتبط با سلامت به تحقیق و پژوهش بپردازند و از این طریق علاوه بر تقویت رزومهی کاری خود، درآمد زایی نیز داشته باشند. در همین راستا آموزش پروپوزال نویسی ژیوارآموزان را برای شروع پژوهش به شما پیشنهاد میکنیم.
ادامه مسیر برای فارغالتحصیلان بهداشت عمومی
آن چه که در انتظار یک کارشناس بهداشت عمومی میباشد تقریبا مشابه با دیگر رشتههای علوم پزشکی است. بعضیها جذب شدن و ورود به بازار کار را ترجیح داده و برخی ادامه تحصیل را. از آن جا که به نسبت دیگر رشتههای بهداشتی، بهداشت عمومی از نظر وضعیت کار شرایط بهتری دارد. با توجه به محل انتخابی به فاصله نسبتا کوتاهی امکان جذب شدن به عنوان نیروی طرح وجود دارد. اما بعد از گذراندن طرح هیچ آیندهی تضمین شدهای برای این رشته وجود ندارد.
از آن جا که این رشته عمومی میباشد و به عنوان مثال مانند پرستاری نیست که فرضا در بخش تزریقات میتوانند در درمانگاههای خصوصی نیز مشغول به کار شوند، پس از پایان طرح امیدی برای جذب شدن در سایر بخش ها وجود ندارد و تنها راه دوباره شاغل شدن با مدرک تحصیلی مرتبط، شرکت در آزمونهای استخدامی میباشد. در آزمونهای استخدامی نیز پذیرش این رشته نسبت به دیگر رشتههای بهداشتی بیشتر اما نسبت به دیگر رشتههای علوم پزشکی ازجمله پرستاری، مامایی و رشتههای بیمارستانی بسیار کمتر است.
گرایشات ارشد و دکتری رشته بهداشت عمومی
برای آن دسته از کارشناسان نیز که قصد ادامه تحصیل را دارند امکان تحصیل در گرایشهای مختلف در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری وجود دارد. که اسامی رشته ها به شرح زیر می باشد:
آموزش بهداشت_ آمار زیستی _ اپیدمیولوژی_ اقتصاد بهداشت (گرایش توسعه بهداشت و درمان– سیاستگذاری و برنامه ریزی بهداشت و درمان) _ اکولوژی انسانی_ انفورماتیک پزشکی_ ارزیابی فناوری سلامت _ بهداشت و ایمنی موادغذایی_ تاریخ علوم پزشکی_ حشرهشناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین_ رفاه اجتماعی _ زیست فنآوری پزشکی_ سم شناسی_ سلامت سالمندی_ علوم تغذیه_ علوم تغذیه در بحران و حوادث غیر مترقبه_ علوم بهداشتی در تغذیه _ فیزیولوژی _کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی_ فناوری اطلاعات سلامت _ مدیریت خدمات بهداشتی درمانی_ مهندسی بهداشت محیط _ مدیریت توانبخشی _ نانوتکنولوژی پزشکی.
از موارد قابل ذکر و برای بعضی از داوطلبین خوشحالکننده این است که امکان ادامه تحصیل یا حتی جذب شدن در بازار کار با مدرک بهداشت عمومی در کشورهای خارجی نیز وجود دارد. همچنین امکان شرکت در آزمون لیسانس به پزشکی نیز برای دارندگان مدرک این رشته وجود دارد..
از دانشجویی تا بازنشستگی در این رشته
به نقل از یکی از اساتید این رشته حتی اگر هیچ آینده کاری تضمین شدهای در انتظار دانشجویان بهداشت عمومی نباشد، آن قدر اطلاعات علمی مفید در حوزه سلامت طی چهار سال دوره کارشناسی به دانشجویان این رشته ارائه میشود که میتواند سلامت فراگیر و اطرافیانش را تحت تاثیر قرار دهد.
یک کارشناس بهداشت عمومی تمام اصول داشتن یک زندگی سالم را میداند و استفادهی صحیح از این علم میتواند تاثیر مثبت و قابل ملاحظهای در سبک زندگی او و اطرافیانش داشته باشد. در صورت جذب شدن در سیستم بهداشتی نیز امکان به اشتراک گذاری این اطلاعات صد چندان میشود.
افرادی را در نظر بگیرید که از نظر سطح فرهنگ، سطح تحصیلات، وضعیت مالی، محیط زندگی و… تفاوتهای زیادی دارند. جمعیت هدف یک کارشناس بهداشت عمومی تمامی این قشرهای مختلف را شامل میشود که باید مسئولیت سلامت آنها را بر عهده بگیرد. واکسیناسیون، پایش رشد و تکامل، بیماریابی، مراقبت در گروههای سنی مختلف، آموزش، برنامه ریزی، مداخله و مدیریت. همهی اینها در کنار هم برنامهی کاری یک بهداشت عمومی را شامل میشود، که با توجه به موقعیت شغلیاش بخشی از کار را بر عهده میگیرد.
بهداشت عمومی شاید جز مشاغل سخت به حساب نیاید، اما هر کاری سختیها و در کنارش شیرینیهای خودش را دارد.
حجم کاری به نسبت بالا، استرس کاری، پایش و ارزیابیهای مستمر، پیشآمدن برنامههای کاری جدید و تکراریشدن کارها شاید گاهی اوقات خستهکننده باشد. اما در ارتباط بودن با مردم و تلاش برای ساختن زندگی بهتر برای آنها حس خوبی را به همراه میآورد که 30 سال کار در این حوزه را شیرینی میبخشد.