همانطور که می‌دانید، انواع روشهای نمونه‌گیری وجود دارد که پژوهشگران با توجه به هدف و جامعه‌ی خود از آن‌ها بهره می‌برند. این روش‌ها به طور کلی به دو دسته‌ی تصادفی و غیر تصادفی تقسیم می‌شوند. یکی از روشهای نمونه‌گیری تصادفی، روش نمونه‌گیری ساده است. همانطور که از نام آن مشخص است، ساده‌ترین روش نمونه‌گیری تصادفی است. احتمالاً تا به حال در قرعه‌کشی‌های مختلف شرکت کرده‌اید یا از برنامه‌های تلویزیونی شاهد قرعه‌کشی بوده‌اید. البته قرعه‌کشی یکی از روشهای انجام این نوع نمونه‌گیری می‌باشد. در ادامه به توضیح بیشتری در مورد این روش نمونه‌گیری می‌پردازیم.
در روش نمونه‌گیری تصادفی ساده، احتمال ورود همه‌ی افراد جامعه به مطالعه باهم برابر است. همچنین انتخاب یک عضو از جامعه، روی انتخاب اعضای دیگر تأثیری ندارد. افرادی که انتخاب می‌شوند به عنوان نماینده‌های آن جامعه هستند و باید ویژگی‌های آن جامعه را داشته باشند. در واقع در این روش اصل بر این اساس است که کلیه‌ی افراد جامعه‌ی مورد نظر باهم متجانس و شبیه هستند و جامعه یک‌دست و همگن می‌باشد. مثلاً برای انتخاب تعدادی از دانش‌آموزان یک کلاس، انتخاب تعدادی از افراد شرکت‌کننده در یک مسابقه‌ی رادیویی برای دادن جایزه به آن‌ها، انتخاب چند بیمار از بیماران بستری در یک بخش، انتخاب چند شهر از شهرهای یک کشور و…
در این روش باید از همه‌ی افراد جامعه لیستی تهیه شود. بنابراین باید به همه‌ی اعضای جامعه امکان دسترسی وجود داشته باشد. سپس با توجه به حجم نمونه، تعدادی از افراد با استفاده از روشهای قرعه‌کشی، جدول اعداد تصادفی و سایت‌ها یا نرم‌افزارهای رایانه‌ای، انتخاب شده و وارد مطالعه شوند. در ادامه هر کدام از روشهای ذکرشده، به اختصار توضیح داده می‌شود.
نمونه‌گیری با استفاده از قرعه‌کشی
در این روش به هر کدام از اعضای جامعه، یک کد یا شماره داده می‌شود. بعد با استفاده از گوی یا پلاک‌های شماره‌دار، داخل یک محفظه‌ی مخصوص یا یک ظرف، تعدادی از افراد انتخاب می‌شوند. البته روش ساده‌تری هم وجود دارد، می‌توان نام، کد یا شماره‌ی هر عضو را روی کاغذ نوشت و بعد در جعبه یا ظرفی قرار دارد و خوب آن‌ها را مخلوط کرد. سپس به تعداد حجم نمونه، کاغذ برداشت و نمونه‌ها را انتخاب نمود. در نهایت از روی لیست و با توجه به کدی که به هر عضو داده شده است یا شماره‌ی هر عضو، نمونه‌ها را مشخص کرد.
در این روش یک نکته حائز اهمیت است. نکته این است که پس از برداشتن یک گوی یا کاغذ و انتخاب یک کد یا شماره، آن گوی یا کاغذ باید مجدداً به ظرف قرعه‌کشی بازگردانده شود؛ چرا که باید احتمال انتخاب همه‌ی گوی‌ها یا کاغذها تا انتهای قرعه‌کشی یکسان باقی بماند. مثلاً فرض کنید بیست کاغذ داشته باشید و بخواهید، هفت تا از آن‌ها را انتخاب کنید. شانس انتخاب هر کاغذ در ابتدا، یک بیستم است. اما اگر پس از برداشتن کاغذ اول آن را به ظرف برنگردانید، شانس انتخاب کاغذهای باقی مانده می‌شود یک نوزدهم. در واقع شانس انتخاب کاغذها در هر بار قرعه‌کشی بیشتر می‌شود. این موضوع باعث ایجاد اشکال در نمونه‌گیری می‌شود؛ چرا که در این حالت شانس انتخاب نمونه‌ها باهم برابر نیست. بنابراین ممکن است در روش قرعه‌کشی، اعداد یا کدهای تکرار به دست بیایند. در این صورت باید آن‌ها را پوچ در نظر بگیرید و به جای آن‌ها دوباره عمل قرعه‌کشی را انجام دهید.
نمونه‌گیری با استفاده از جدول اعداد تصادفی
به کمک رایانه‌ها، جداول اعداد تصادفی تهیه می‌شوند. این جداول، نام‌ها و انواع مختلفی دارند. این جدول‌ها، در واقع سطرها و ستون‌هایی از اعدادی هستند که توسط رایانه، به طور تصادفی تعیین شده‌اند. در این روش هم باید از افراد جامعه لیستی تهیه شود و به آن‌ها کد داده شود. این کدها باید بر اساس حجم نمونه باشد؛ برای مثال اگر حجم نمونه، عددی چهار رقمی بود ( مثلاً 7540 عدد) این کدها هم باید چهار رقمی باشند مثلاً 0001، 0002، 0003 و… سپس پژوهشگر باید این جدول را در مقابل خود قرار دهد و یک نقطه ( با بستن چشم و قرار دادن نوک انگشت یا خودکار روی جدول) را انتخاب کند. بعد با توجه به تعداد ارقام کد، انگشت یا خودکار خود را در جهات مختلف (بالا، پایین، چپ یا راست) حرکت بدهد. دو حالت وجود دارد یا عدد انتخاب شده کوچکتر از حجم نمونه است یا بزرگتر. پژوهشگر باید فقط اعداد کوچکتر را در نظر بگیرد و اگر عدد بزرگتر از تعداد کدها در آمد، آن را کنار بگذارد و مجدداً به جای آن یک عدد انتخاب کند. اعدادی که به کمک جدول اعداد تصادفی به دست می‌آیند، در واقع همان کدهای اعضای جامعه هستند که با توجه به لیست افراد جامعه، افرادی که قرار است مورد مطالعه قرار بگیرند، مشخص می‌شوند.
برای مثال اگر قرار باشد پژوهشگری از بین 530 دانشجوی پزشکی یک دانشگاه، 50 نفر را انتخاب نماید؛ ابتدا باید لیستی از همه‌ی دانشجوها تهیه کند. سپس به هر بدانشجو یک کد بدهد: 001: پریا قنبری، 002: حسین رئوفی، 003: نگار حسنی تا 530: بهرام مرادی. بعد با استفاده از این جدول 50 تا عدد به روشی که گفته شد انتخاب نماید و از روی لیست اصلی و اعداد انتخاب‌شده، نام دانشجوهایی که انتخاب شده‌اند را مشخص کند. بعد هم با کمک مسئول دانشگاه به شماره‌ی این دانشجویان دسترسی یابد و جهت ورود آن‌ها به مطالعه، با آن‌ها تماس بگیرد.
نمونه‌گیری با استفاده از سایت‌ها و نرم‌افزارها
امروزه دیگر استفاده از دو روش قبل به خصوص جدول اعداد تصادفی، پیشنهاد نمی‌شود؛ زیرا نرم‌افزارها و همچنین سایت‌هایی هستند که می‌توانید به آن‌ها تعداد افراد جامعه و حجم نمونه را بدهید و به تعداد حجم نمونه، عدد تصادفی دریافت نمایید. این روش بسیار ساده‌تر و بی‌دردسرتر از دو روش قبل است. هرچند در اینجا هم باید به هر عضو جامعه کد بدهید.
معایت روش نمونه گیری تصادفی ساده
- باید همه‌ی اعضای جامعه، مشخص باشند و به همه‌ی آن‌ها دسترسی وجود داشته باشد. در حالی که خیلی از اوقات، تهیه‌ی لیست از همه‌ی افراد جامعه و همچنین دسترسی به آن‌ها امکان‌پذیر نیست یا سخت است.
- در صورتی که تعداد افراد جامعه زیاد باشد، این کار زمان‌بر است.
- در جوامعی که پراکندگی آن‌ها بالا است، احتمال وقوع تورش زیاد می‌شود.
سخن پایانی
یکی از روشهای نمونه‌گیری، نمونه‌گیری تصادفی ساده است که در برخی پژوهش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای این نوع نمونه‌گیری سه روش وجود دارد که معمولاً از سایت‌ها و نرم‌افزارها استفاده می‌شود به خصوص زمانی که تعداد اعضای جامعه زیاد است. در این روش تهیه‌ی لیست از افراد جامعه و در دسترس بودن همه‌ی آن‌ها اهمیت زیادی دارد. در صورتی که تهیه‌ی لیست از افراد جامعه امکان‌پذیر نباشد یا دسترسی به آن‌ها سخت باشد یا ممکن نباشد باید از روشهای دیگر نمونه‌گیری استفاده نمود. برای جوامعی که یک‌دست و همگن نیستند یا جامعه از گروه‌های مختلف تشکیل شده است، این روش اصلاً پیشنهاد نمی‌شود؛ چرا که احتمال انتخاب افراد با ویژگی‌های مختلف یا انتخاب افراد از همه‌ی گروه‌ها، باهم برابر نیست. این موضوع می‌تواند اثر نامطلوبی بر مطالعه و نتایج آن بگذارد.
