قدرت تفکر و تصمیم گیری، یکی از موهبت‌های الهی است که به صورت خاص به انسان‌ها اعطا شده و همین امر تفاوت اصلی ما با دیگر موجودات زنده را آشکار میکند. اگرچه همه‌ی ما قدرت تعقل و تصمیم گیری داریم اما به این معنی نیست که همواره در همه‌ی شرایط درست تصمیم میگیریم. مطمئنا همه‌ی ما در گذشته، تصمیم گیری اشتباه و پیامدهای منفی آن را تجربه کرده‌ایم. گاهی اوقات برخی تصمیمات، جزئی و سطحی هستند و اشتباه بودن آن چندان تاثیر مخربی روی زندگی ما ندارند، اما برخی تصمیمات هم هستند که در صورت اشتباه کردن پیامدهای آن ممکن است تا آخر عمر گریبانگیر مان شود. در نقطه ی مقابل اگر در شرایط مختلف درست تصمیم بگیریم، میتوانیم مسیر زندگی خود را به بهترین نحو تغییر دهیم و به صورت مقطعی یا دائمی از پیامدهای مثبت آن بهره مند شویم. تصمیم گیری یک مهارت است که نیاز به آگاهی بخشی و آموزش دارد که در این مقاله میخواهیم به این موضوع بپردازیم.
همان طور که گفته شد برخی تصمیمات آن چنان مهم و حساس نیستند. مانند غدایی که سفارش میدهیم یا فیلمی که برای تماشا انتخاب میکنیم. این تصمیمات پیامدهای زودگذر و مقطعی دارند. البته منظور این نیست که اهمیتی ندارند؛ اتفاقا برای تجربه ی یک روز خوب بسیار موثرند اما در این مقاله میخواهیم راجع به تصمیم گیری در شرایط حساستر که پیامدهای آن نه تنها برای زمان حال، بلکه برای آینده ی زندگیمان هم حساس و مهم هستند سخن بگوییم. تصمیماتی همچون رشته تحصیلی که میخواهیم انتخاب کنیم، شغل و حرفه ای که میخواهیم شروع کنیم، تصمیم به مهاجرت به شهر یا کشور جدید و تصمیماتی از این قبیل که در سرنوشت ما تاثیر بسزایی دارند.
تصمیم گیری یکی از مهمترین مهارتهای زندگی است که در آن از بین دو یا چند راه برای حل یک مسئله، بهترین و درست‌ترین راه را انتخاب میکنیم. این مهارت مهم، هدف و مسیر زندگی ما را شکل میدهد و آینده ما به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر آن قرار دارد. تصمیمگیری ممکن است براساس منطق، احساس یا ترکیبی از این دو باشد.
تصمیم گیری براساس احساس
در تصمیمگیری براساس احساس این عواطف و هیجانات هستند که نقش تعیین کننده دارند و معمولا منطق در این تصمیم گیری نقش چندانی بازی نمیکند. در این نوع تصمیم گیری، فرد بیشتر به ندای درونی و تجربه های پیشین خود توجه میکند.
تصمیم گیری براساس منطق
در تصمیمگیری براساس منطق، فرد به دلیل و استدلال اتکا میکند، همه جوانب کار را میسنجد و پیامدهای مثبت و منفی ماجرا را پیش بینی میکند. در این نوع تصمیم گیری احساسات و عواطف شخص زیاد ملاک نمیباشد و نقش چندانی ندارد.
تصمیم گیری براساس ترکیبی از احساس و منطق
در این نوع تصمیم گیری در ابتدا از فکر و منطق استفاده میشود و پس از آن، فرد به احساسات خود رجوع میکند و از خود میپرسد «آیا حس خوبی به این تصمیم دارد یا خیر؟». به خاطر بسپارید که اگر حس خوبی به یک تصمیم نداشته باشید در اجرای آن نیز چندان میلی از خود نشان نمیدهید و معمولا آن تصمیم به سرانجام نمیرسد. تصمیمگیری براساس ترکیب احساس و منطق بهترین نوع تصمیمگیری است و معمولا نتایج بهتری را به دنبال خواهد داشت.
برخی عوامل هنگام تصمیمگیری باعث میشوند که ما نتوانیم درست و منطقی فکر کنیم و تصمیمگیری صحیح و به موقعی داشته باشیم؛ از این عوامل میتوان به ترس و استرس، ارزیابی و تحلیل بیش از اندازه، اعتمادبه‌نفس پایین، شک و تردید زیاد، تنبلی و راحت‌طلبی، عجول بودن، کم تجربگی، پرس و جو از افراد متعدد، نداشتن اطلاعات کافی در آن زمینه، تعدد گزینه ها و راه حل ها و… اشاره کرد. با آگاهی و تلاش برای رفع این نقاط ضعف، میتوان بهتر و مطمئن تر تصمیمگیری کرد.
فرایند تصمیم گیری شامل مراحل زیر است:
- تشخیص دقیق صورت مسئله
- جمع آوری اطلاعات
- پیدا کردن گزینههای مناسب و موجود
- ارزیابی گزینههای مختلف
- انتخاب بهترین گزینه
حال میخواهیم با توجه به فرایند بالا نحوه تصمیم گیری درست را بیان کنیم.
چگونه بهتر تصمیم بگیریم؟
برای تصمیم گیری بهتر توصیه میکنیم هشت گام زیر را مطالعه و اجرا کنید.
-
مشخص کنید که ضرورت و چرایی گرفتن این تصمیم چیست.
دلیل و ضرورت این تصمیم گیری را مشخص کنید. آیا خودتان شخصا باید تصمیم بگیرید یا فرد دیگری؟ دلیلی اهمیت این تصمیم چیست؟ زمانی که متوجه شوید تصمیم گیری درباره موضوعی تا چه اندازه در زندگی شما و دیگران تاثیر دارد، تلاش میکنید تا احتمال خطا در تصمیم گیری را کاهش دهید و بهترین تصمیم را اتخاذ کنید.
-
گزینه‌هایی که وجود دارند را یادداشت کنید.
مطمئن باشید که تمام گزینه ها را نوشته اید. حال رو در روی شما تمام گزینه ها به صورت مکتوب قابل مشاهده هستند و میتوانید از بین آنها یکی را برگزینید.
-
آگاهی و اطلاعاتتان را در مورد دیگر گزینههای ممکن بیشتر کنید.
گاهی تصمیم گیری کاری سخت و دشوار است و گزینه های محدودی داریم. اگر تعداد گزینه های شما کم است، یک دلیلش میتواند کمبود اطلاعات در زمینه ی مورد نظر باشد. بنابراین با کمک گرفتن از دوستان، خانواده، همکاران، سازمانهای دولتی، موسسات تخصصی، جست و جو در اینترنت، روزنامه ها و مجلات، کتابها و مقالات و مواردی از این قبیل میتوانید اطلاعات خود را بالا ببرید و با گزینه های بیشتری آشنا شوید.
-
گزینه‌هایتان را بررسی کنید.
حال که گزینه های مختلف را یادداشت کرده اید نوبت به ارزیابی آنها میرسد. برای کسب اطلاعات دقیق تر و بررسی هر کدام از این گزینه ها میتوانید مجددا به منابعی که بالاتر عنوان شد مراجعه کنید. سعی کنید تمام نکات مثبت و منفی راه‌حل‌ها را ارزیابی کنید تا بتوانید تصمیمگیری صحیحی داشته باشید.
-
گزینه‌هایتان را اولویت‌بندی کنید.
الان که گزینه هایتان را فهرست کرده اید بر اساس میزان اهمیت، میزان چربش مزایا به معایب آن و میزان همخوانی با ارزشهای درونیتان آنها را اولویت بندی کنید. سعی کنید زمان خود را صرف موضوعات فرعی و کم اهمیت نکنید و اگر گزینه ای ارزش وقت گذاشتن ندارد آن را حذف کنید. حال ببینید که کدام یک از گزینه های باقی مانده، اجرایی تر و واقع بینانه تر است؟ آنهایی که احتمال اجرایی شدنشان کم است را نیز کنار بگذارید. با این کارها گزینه هایتان را غربال میکنید و انتخاب برایتان ساده تر خواهد شد.
-
کدام گزینه برای شما مناسبتر است؟
اکنون بررسی کنید که از میان گزینه های باقی مانده، کدام یک برای شما مناسبتر است؟ پس از بررسی راه حل‌های مختلف باید بتوانید از بین آنها بهترین، سودآورترین، کم‌هزینه‌ترین و سریع‌ترین راه‌حل را در راستای رشد و پیشرفت خود انتخاب کنید.
-
شروع کنید.
وقتی گزینه نهایی انتخاب شد دیگر جای تردید و نگرانی باقی نمیماند و بایستی در اولین فرصت کارتان را شروع کنید و آن را به تعویق نیندازید. در این مرحله باید برنامه اجرایی مناسبی برای خود ایجاد کنید و طبق آن پیش بروید.
کمال طلبی منفی و راه رهایی از آن
-
اجرای تصمیم چطور پیش می رود؟
بعد از گذشت مدتی روند کار را بررسی کنید و از خود بپرسید که آیا نتایج بر اساس انتظار شما بوده است یا خیر؟ اگر تصمیم شما آنچه در نظر داشتید را برآورده نمیسازد، فرایند تصمیم گیری را بازنگری کنید. بازنگری تصمیم یکی از مراحل مهم تصمیمگیری است که معمولا به آن توجه زیادی نمی‌شود. بازنگری به شما کمک میکند تا کارهایی را که در پیشرفت و موفقیتتان موثر هستند و همچنین کارهایی که مانع پیشرفتتان محسوب میشوند شناسایی کنید.
به یاد داشته باشید که بعد از بازنگری ممکن است تصمیمتان را تغییر دهید و این هیچ ایرادی ندارد. اما اگر هفت مورد اول را به درستی پیش ببرید و در انجام هر مرحله از خود دقت و حساسیت نشان دهید به احتمال بسیار زیاد کارتان به تغییر تصمیم نمیکشد و تنها بعد از بازنگری و ارزیابی نتایج ممکن است بخواهید برای رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط مثبت، اصلاحات کوچکی اعمال کنید.
چند توصیه برای تصمیم گیری بهتر
علاوه بر هشت گامی که گفته شد، توجه به نکات زیر نیز میتواند در تصمیم گیری ما را یاری کند:
- در نظر گرفتن بدترین شرایط و پیش بینی مشکلات احتمالی در روند برنامه ریزی برای اجرای یک تصمیم
- کمک گرفتن از افراد با تجربه، آگاه و متخصص
- فراموش کردن و عبرت گرفتن از اشتباهات گذشته
- ثابت قدم بودن در اجرای تصمیم
سخن پایانی
چه بسیار افرادی که با چشم های بسته و بدون تفکر و تعقل در زندگی مسیری را در پیش گرفته و سپس به وضعیت نابسامانی دچار شده اند و چه بسیار افرادی که با مشورت درست و تصمیم گیری عاقلانه، توانسته‌اند شرایط قابل قبولی برای خود مهیا کنند. با استفاده از راهکارها و نکاتی که در این مقاله از آن یاد شد، میتوانید تصمیم گیری درستی داشته باشید و فصل جدیدی از زندگی را برای خود آغاز کنید.
نویسنده: رضا قاسمی
