در مقاله‌نویسی یکسری اصطلاح وجود دارد که دانستن آنها باعث فهم بهتر مطالب مربوط به این حوزه میشود. در ادامه به توضیح مختصری از اصطلاحات رایج و مهم مربوط به مقاله‌نویسی در سه بخش اصطلاحات کلی مربوط به مقاله‌نویسی، اصطلاحات مربوط به مجلات و اصطلاحات مورد استفاده در مقالات پرداخته میشود.
اصطلاحات کلی مربوط به مقاله‌نویسی
مقاله/ Article: به معنای همه‌ی مقالات در کلیه‌ی زمینه‌ها میباشد؛ حتی به مقالات چاپ شده در مجلات غیر علمی هم اطلاق میشود.
مقاله‌ی علمی/ Paper: به مقالات علمی که در مجلات علمی چاپ میشوند اطلاق میشود.
مقالات داغ (Hot Papers): مقالاتی هستند که پس از چاپ در یک ژورنال علمی، سریعا مورد استقبال و استناد جامعه علمی قرار میگیرند. مقالات Hot Papers دارای ارزش بالایی هستند و معمولا در فواصل زمانی مشخصی توسط مجلات تعیین میشود.
مقاله‌ی همایش (Proceeding) : به مقالاتی که در کنگره‌ها و کنفرانسها پذیرفته یا ارائه میشوند اطلاق میشود.
Best Papers: به مقالات برتر کنفرانسها گفته میشود؛ که معمولا نسخه‌ی تکمیل‌شده‌ی آنها با کمک مسئولین کنگره در مجلات معتبر چاپ و منتشر میشوند.
پیش‌نویس (Draft) : متن مقاله‌ی علمی قبل از سابمیت شدن در مجلات، پیش‌نویس نامیده میشود.
Final version: به نسخه‌ی نهایی یک مقاله، پس از آن که توسط نویسندگان تصحیح شد گفته میشود.
منیواسکریپت (Manuscript): پیش‌نویس نهایی paper است که در یک مجله سابمیت و ثبت شده اما هنوز به مرحله‌ی انتشار نرسیده است.
منیواسکریپت نامبر (Manuscript NO) : به شماره‌ای گفته میشود که مجلات به هر منیواسکریپت سابمیت‌شده اختصاص میدهند تا شناسایی و پیگیری‌های مربوط به آن توسط نویسندگان و مدیریت مجله به آسانی انجام شود.
ارجاع/ استناد (Citation) : به معنای استفاده از متن مقاله‌ی شما توسط نویسندگان دیگر در مقاله‌ی خودشان است (یعنی آنها به مقاله‌ی شما رفرنس بدهند). افزایش تعداد سایتیشن‌ها باعث افزایش اعتبار نویسندگان، مقاله و مجله‌ی مربوطه میشود.
Magazine: به معنای مجلات عمومی میباشد. دارای مخاطبان غیر متخصص و عام هستند. موضوعات توسط روزنامه نگاران یا نویسندگانی ماهر که ممکن است در آن حیطه تخصصی نداشته باشند نوشته می شود؛ سپس توسط روزنامه‌نگاران مورد بازنگری قرار میگیرند.
Journal: اغلب به معنای مجلات علمی آکادمیک میباشد. مخاطبان آن شامل پژوهشگران، افراد دانشگاهی و متخصصان یک حوزه است. موضوعات توسط فرد یا افراد متخصص در آن حیطه نگارش میشوند و سپس توسط متخصصان مرتبط با آن حیطه بازنگری میشود.
اصطلاحات مربوط به سرقت علمی
سرقت ادبی/علمی (Plagiarism): به معنای وجود شواهدی از تشابه در متن، ایده و طرح مقاله با سایر مقالات است که سبب میشود اعتبار مقاله از نظر اخلاقی زیر سوال برود. درواقع به تقلب در متن مقاله اشاره دارد. در صورتی که جملات مقالات دیگر، بدون تغییر در متن مقاله کپی شود؛ حتی اگر رفرنس‌دهی نیز انجام شود، به آن سرقت ادبی یا علمی گفته میشود. ژورنالها متن مقالات را از نظر داشتن این مشکل با نرم‌افزارهای قدرتمندی چک میکنند؛ بنابراین نویسندگان باید از انجام این کار غیر اخلاقی بپرهیزند.
دستکاری داده‌ها (Data falsification): گاهی نویسنده در داده‌ها و نتایج حاصل از مطالعه، تغییراتی ایجاد میکند تا به نتایج دلخواه در راستای پاسخ به سوالات و فرضیات پژوهش خود برسد و یا نتایج به صورت مطلوب‌تری ارائه شوند؛ که تقلب و کاری غیر اخلاقی میباشد.
ساختن داده‌های جعلی (Data fabrication): گاهی نویسنده به صورت جعلی داده‌هایی را ایجاد میکند که حاصل از پژوهش نبوده و نتایج آن را در مقاله ارائه میکند؛ که تقلب و کاری غیر اخلاقی میباشد.
اصطلاحات مربوط به داوری مقاله
ادیتور/ ویرایشگر(Editor): شخصی است که مدیریت ژورنال را برعهده دارد. ادیتور مقالات را برای بررسی علمی و داوری به یک یا چند نفر که توانایی و تخصص بررسی مقاله را دارند میفرستد.
داوران(Reviewers): به متخصصان یک حیطه گفته میشود که مقالات علمی آن حیطه را ارزیابی و بررسی میکنند و در نهایت نظر خود را در مورد پذیرش، عدم پذیرش و یا پذیرش به‌شرط اصلاح مقاله، به مجله اعلام میکنند.
داوری همتا (Peer Review): داوری همتا به ارزیابی و سنجش مقاله توسط کارشناسان و متخصصان مربوط به یک حوزه‌ی خاص علمی اشاره دارد. که در نهایت منجر به بیان نظرات آنها درمورد میزان خلاقیت، اعتبار، رعایت اصول اخلاقی و… آن مقاله میشود. به عنوان یک سیستم داوری علمی است؛ برای کمک به ادیتورهای مجله برای فهمیدن ارزش مقالات ارسال‌شده به آن مجله.
داوری یک‌سو کور (Single blind review): در این نوع داوری، نویسندگان از مشخصات داور یا داوران اطلاعی ندارند، در حالی‌که داوران از مشخصات و سوابق نویسندگان آگاهی داشته و در نتیجه میتوانند با دیدی باز مقاله را ارزیابی کنند.
داوری دو‌سو کور (Double blind review): در این نوع داوری، نویسندگان و داوران از مشخصات یکدیگر اطلاعی ندارند. این کورسازی برای اینکه داوری بی‌طرفانه و بدون غرض‌ورزی صورت بگیرد بسیار مؤثر است.
With Editor: پس از آن که مقاله‌ی شما ارسال شد و به دست ادیتور رسید؛ ادیتور آن را از نظر استانداردهای کلی (مثلا این که مطابق با الگوی ارائه‌شده در مجله باشد، در اسکوپ مجله باشد و…) مورد بررسی قرار میدهد و سپس پیگیر یافتن افرادی برای داوری آن میشود به این مرحله ویت ادیتور گفته میشود.
تحت داوری (Under Review): به مرحله‌ای که مقاله برای بررسی علمی در اختیار یک یا چند داور قرار می‌گیرد، تحت داوری گفته میشود. نتیجه‌ی آن به محض بررسی داورها اعلام میشود. عبارت ریفرینگ (Refereeing) هم معادل همین اصطلاح میباشد.
اصطلاحات مربوط به سابمیت مقاله
سابمیت یا ثبت (submit/submitted): به معنای ارسال مقاله به یک ژورنال، از طریق سایت مربوط به آن ژورنال است؛ که باید طبق الگوی ارائه‌شده در راهنمای نویسندگان آن مجله باشد. پیشنهاد میکنیم برای اینکه بدون مشکل این مرحله را بگذرانید، دوره‌ی انتخاب ژورنال و سابمیت مقاله را ببینید.
Giude for author/ for reader: به معنی دستورالعملی است که خوانندگان و نویسندگان مجله باید درمورد آن مجله بدانند. فرمت مقاله‌ای که نویسنده به مجله میفرستد، باید با توجه به نکات و الگویی باشد که در راهنمای نویسندگان مجله ارائه شده است.
الگو (Template): الگو و قالبی است برای نگارش مقاله، که مجلات علمی ارائه میدهند. معمولا راهنمای نویسندگان یا تمپلیت در سایت ژورنال در دسترس نویسندگان قرار میگرد که مقالات ارسالی براساس الگوی مجله نگارش شوند. این الگو در مورد قالب، محتوا و ساختار مقاله، بسته به نوع مجله متغییر است.
نامه‌ی پوششی (Cover Letter): نامه‌ای کوتاه و رسمی به سردبیر مجلات است که به منظور معرفی درست مقاله و بیان اهداف و منحصر بودن حیطه‌ی پژوهش نوشته میشود. این نامه باید بر اساس فرمت مجلات نوشته شود و معمولا در آن نویسنده متعهد میشود که مقاله را به مجلات دیگر نمیفرستد.
اهداف و زمینه‌ها (Aims and Scopes): مشخص‌کننده‌ی حیطه کاری و اهداف یک مجله است و قسمتی با این عنوان در سایت ژورنالها قرار دارد تا خوانندگان، نویسندگان و داوران در جریان آن قرار بگیرند. ژورنالها مقالاتی را که در حیطه‌ی کاری آنها نباشد، پذیرش و منتشر نمیکنند؛ بنابراین باید از ارسال مقالات غیر مرتبط با مجله خودداری شود.
اصطلاحات مربوط به نتیجه داوری مقاله
پذیرش (Accept): به معنای پذیرش یک مقاله در مجله میباشد و که در نهایت به انتشار آن مقاله توسط مجله منته‌ی میشود.
عدم پذیرش (Reject): حالتی است که ژورنال به دلایل مختلف، یک مقاله را رد می کند و نمی‌پذیرد که آن را منتشر کند.
عدم پذیرش و سابمیت مجدد (Reject and resubmit): نوعی از عدم پذیرش (reject) است که محتوای کلی مقاله مورد قبول است اما نیاز به اصلاحاتی دارد. اگر نویسندگان با دقت به ایرادات و سوالات داوران ژورنال پاسخ دهند و مقاله‌ی اصلاحشده را دوباره سابمیت کنند، امکان انتشار آن وجود دارد.
عدم پذیرش قطعی/ کامل (Complete reject): نوعی از عدم پذیرش (reject) است که طی آن مقاله به دلیلی از جانب ژورنال، به طور کامل رد شده است.
اصلاح (Revise) : به ایرادات گرفته‌شده از مقاله گفته میشود؛ که باید توسط نویسنده اصلاح گردند. اگر این ایرادات زیاد باشند، به آن ماژور ریوایز (Major revise) و اگر کم باشند، به آن مینور ریوایز (Minor Revise) گفته میشود. پس از ارسال مجدد مقاله‌ی اصلاحشده، مقاله دوباره داوری میشود تا در نهایت در مورد پذیرش یا عدم پذیرش آن در ژورنال تصمیم گیری شود.
Revised manuscript: به نسخه‌ای از مقاله که اصلاحشده است گفته میشود.
Comment: به نظرات ارائه شده توسط داوران مجله نسبت به بخش‌های مختلف مقاله گفته میشود.
اصطلاحات مربوط به ژورنال
شماره‌ی معمول (Regular issue): شماره‌های معمولی مجلات است که در فواصل زمانی مشخصی به صورت منظم (مثلا هر فصل یا هر ماه) منتشر میشوند.
شماره‌ی ویژه (Special issue): ویژه‌نامه‌ها شماره‌ی ویژه‌ای در مجلات هستند که به صورت تخصصی بر روی یک موضوع خاص تمرکز میکنند و علاوه بر regular issue منتشر میشوند.
شاپای مجله (ISSN) : شماره سریال هشت رقمی منحصر به فردی است که استاندارد بین‌المللی محسوب میشود و نشان‌دهنده@ی هویت نشریه‌های چاپی یا الکترونیکی میباشد.
(DOI) Digital Object Identifier/ شناساگر اشیاء دیجیتال: شناسه‌ای الکترونیکی است که برخی ژورنالها به هر مقاله چاپ شده در آن ژورنال اختصاص میدهند که یک عدد منحصر به فرد میباشد.
(IF) Impact factor: معیاری برای سنجش میزان اعتبار مجلات است و به تعداد استنادات به مقالات آن مجلات بستگی دارد. درواقع حاصل نسبت تعداد استنادها به مقالات مجله به تعداد مقالات چاپ شده در آن مجله، در دو سال اخیر میباشد.
شاخصSJR : معیاری برای سنجش اعتبار مجلات علمی است، که توسط پایگاه اسکوپوس تعیین میشود و نشان‌دهنده‌ی تعداد و اعتبار استنادها به مقالات یک مجله است.
امتیاز چارک (Quartile Score): معیاری ارائه‌شده توسط اسکوپوس، برای رتبه‌بندی مجلات میباشد و برای آن چهار درجه Q1، Q2، Q3 و Q4 در نظر گرفته شده است؛ که معتبرترین مجلات جزو Q1 میباشند.
شاخص اچ (H-Index): معیاری است برای ارزیابی تأثیرگذاری علمی پژوهشگران، که علاوه بر تعداد مقالات پژوهشگر، تعداد استنادات به مقالات او نیز در نظر گرفته میشود.
دسترسی محدود (Close access) : به مجلاتی گفته میشود که برای دسترسی مقالات آنها، افراد باید هزینه پرداخت نمایند.
دسترسی آزاد (Open access): برخی ژورنالها، مقالات ثبت‌شده را به صورت رایگان در اختیار همه قرار میدهند. معمولا این ژورنالها برای انتشار مقالات از نویسنده‌ی مقاله، هزینه چاپ دریافت مینمایند.
Publication fee: ژورنال‌های open access برای انتشار مقاله از نویسنده هزینه‌ای دریافت مینمایند؛ که به آن هزینه‌ی انتشار گفته میشود.
اصطلاحات مورد استفاده در مقالات
عنوان مقاله (Tittle): عبارت یا جمله‌ای است که برای مقاله با توجه به اهداف اصلی، جامعه‌ی مورد پژوهش و نوع مطالعه انتخاب میشود.
Affiliation: شامل نام نویسنده یا نویسندگان مقاله، وابستگی سازمانی آنها به مرکز تحقیقات یا دانشگاه، عنوان و رتبه‌ی علمی آنها میباشد و الگوی خاصی برای نوشتن آن باید رعایت شود.
First author: به نویسنده‌ی اول گفته میشود که نویسنده‌ی اصلی مقاله محسوب میشود و بیشترین امتیاز را از نگارش مقاله دریافت میکند.
Co-author: به نویسندگان همکار در جایگاه‌های دوم به بعد گفته میشود که امتیاز کمتری نسبت به نویسنده‌ی اول دریافت میکنند اما امتیاز مربوط به نویسندگان همکار باهم برابر است.
Corresponding author: به نویسنده‌ی مسئول مقاله اطلاق میشود؛ که مسئول مکاتبات و پاسخ‌دهی به مکاتبات سردبیر و مدیر انتشار مجله میباشد (نویسنده‌ی مسئول، مسئول هر اتفاق دربارهی مقاله نیست؛ بلکه تمامی نویسندگان مسئولیت یکسانی در برابر آن مقاله دارند و تنها وظیفه‌ی مکاتبات بر عهده‌ی اوست). هر کدام از نویسندگان میتوانند در این جایگاه قرار بگیرند.
کلمات کلیدی (Keywords): شامل کلماتی است که معمولا در پایان چکیده قرار میگیرند و مربوط به حیطه‌ی اصلی مقاله میباشند. این کلمات برای یافتن مقاله در موتورهای جستوجو کاربرد دارند.
مقدمه‌ی مقاله (Introduction): در این قسمت مقاله به تعریف متغیرهای مورد بررسی پژوهش، اهمیت موضوع، مشکلات ناشی از آن، راهکارهای موجود و اهداف طرح پرداخته میشود. مقدمه یا بیان مسئله به چرایی پژوهش پاسخ میدهد.
مواد و روشها (Materials and methods): در این قسمت درمورد روش‌های انجام‌گرفته برای اجرای پژوهش، ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات، نرم‌آفزارهای آماری، جامعه‌ی مورد پژوهش و… توضیح داده میشود. درواقع این قسمت چگونگی انجام پژوهش را توضیح میدهد.
یافته‌ها/ نتایج (Results): مهمترین قسمت هر مقاله و شامل نتایج حاصل از مطالعه است؛ که با زبان علمی و آماری بیان میشود.
بحث (Discussion): در این قسمت به تفسیر و بحث در مورد نتایج مقاله و مقایسه‌ی آن با مقالات مشابه دیگر پرداخته میشود.
نتیجه‌گیری (Conclusion): شامل جمع‌بندی و نتیجه‌گیری کلی مقاله است و معمولا در آن به هدف اصلی طرح اشاره میشود.
تقدیر و تشکر (Acknowledgment): در این قسمت از تمامی افراد، موسسات یا ارگان‌هایی که در انجام طرح با پژوهشگر همکاری کرده‌اند قدردانی و تشکر میشود.
تضاد منافع (Conflict of interests): به معنای وجود رضایت همه‌ی نویسندگان مقاله، درمورد سازمان حامی پژوهش، ترتیب نویسندگان و انتشار مقاله است؛ که مربوط به اخلاق در پژوهش است و معمولا مجلات از نویسندگان میخواهند که به این قسمت در انتهای مقاله‌ی خود (قبل از رفرنسها) اشاره کنند.
رفرنسها/ مراجع (References): شامل مشخصات تمامی منابعی است که در مقاله به آنها ارجاع داده شده است؛ که توسط نرم‌افزارهای رفرنس‌دهی انجام میشود.
سخن پایانی
آشنایی با اصطلاحات رایج هر حیطه به افراد کمک میکند با دید باز و اطلاع بیشتری راجع به آن حیطه وارد شوند. بنابراین، یادگیری و داشتن اطلاع از این اصطلاحات ضروری و مهم میباشد، اگر میخواهید یکبار برای همیشه مقاله نویسی را به صورت اصولی یاد بگیرید، پیشنهاد میکنم همین الان در دوره آموزش صفر تا صد مقاله نویسی ژیوارآموزان شرکت کنید.
