رشته علوم آزمایشگاهی رشته‌ای بسیار جذاب اما رازآلود در میان رشته‌های پیراپزشکی میباشد. چرا که معمولا افراد جامعه، تنها با بخش نمونه‌گیری آزمایشگاه آشنا هستند و چون اجازه‌ی ورود به داخل آزمایشگاه را ندارند از کاری که در سایر بخش‌های آزمایشگاه انجام میشود، بیخبر هستند. از این نظر شاید افراد بسیاری از حیطه‌ی درسی و کاری آن به طور دقیقی اطلاع نداشته باشند. در این مقاله به معرفی این رشته میپردازیم که رشته‌ی بسیار مهمی در روند تشخیص، درمان، کنترل و غربالگری بیماری‌ها است. امیدواریم این مطالب برای شما مفید واقع شود.
احتمالا تا به حال آزمایش داده‌اید یا نتیجه‌ی آزمایش اطرافیانتان را مشاهده کرده‌اید. در واقع در یک آزمایشگاه بالینی، مجموعه‌ای از کارها روی مایعات و بافتهای بدن با استفاده از ابزار، دستگاهها و مواد شیمیایی انجام میگیرد که نتیجه‌ی این پروسه‌ها روی یک برگه به مراجعه‌کننده داده میشود. وقتی اسم آزمایشگاه را میشنوید معمولا آزمایشگاه بالینی و برگه‌ی نتیجه‌ی آزمایش به ذهنتان میرسد، درحالی که علاوه بر این آزمایشگاهها، آزمایشگاه‌های دیگری هم وجود دارد مثل آزمایشگاه‌های تحقیقاتی.
معرفی رشته علوم آزمایشگاهی
رشته علوم آزمایشگاهی مرتبط با تکنیک‌ها، دانش و اطلاعاتی است که در یک آزمایشگاه بالینی یا تحقیقاتی مورد نیاز میباشد. خوب است بدانید که دروسی که در این رشته تدریس می شود تا حد زیادی مشابه دروس پایه در پزشکی میباشد. در این رشته، دانشجویان با حیطه‌های متنوعی از علوم پزشکی به صورت نسبتا کلی آشنا میشوند. درواقع علوم آزمایشگاهی را میتوان به اقیانوسی از علوم مختلف به عمق یک سانتی‌متر تشبیه کرد! این تنوع باعث میشود دانشجویان اطلاعات نسبتا خوبی در مورد علوم مختلف به دست بیاورند. این حیطه‌ها به طور کلی بیشتر شامل بیوشیمی بالینی، خون شناسی، ایمنی شناسی، باکتری شناسی، انگل شناسی، قارچ شناسی، ژنتیک و بافت شناسی میباشد. هرچند که دروس پایه متنوعی هم در کنار این حیطه‌های تخصصی برای دانشجویان این رشته ارائه میشود. علاوه بر واحدهای تئوری واحدهای آزمایشگاهی هم برای دانشجویان در نظر گرفته شده که کار عملی را هم هم‌راستا با مباحث تئوری آموزش ببینند. همچنین دورهی کارآموزی برای دانشجویان در نظر گرفته شده که دانشجویان باید در آزمایشگاه بالینی بگذرانند و با روند کارها و پروسه‌های مختلف آزمایشگاه بالینی از نزدیک آشنا شوند. در طی واحدهای عملی در آزمایشگاه دانشگاه، هر چند دانشجویان با این پروسه‌ها آشنا میشوند اما این آشنایی در محیط درمانی واقعی‌تر میشود؛ چرا که هیچ چیز جای تجربه در محیط واقعی را نمیگیرد.
واحدهای درسی رشته علوم آزمایشگاهی
تعداد واحدهای رشته علوم آزمایشگاهی به صورت کلی 130 واحد میباشد که شامل 22 واحد دروس عمومی، 31 واحد دروس پایه، 61 واحد دروس اختصاصی و 16 واحد کارآموزی در عرصه میباشد.
دروس پایه علوم آزمایشگاهی شامل:
- شیمی عمومی و آزمایشگاه شیمی عمومی
- بیوشیمی عمومی و آزمایشگاهی بیوشیمی عمومی
- زیست شناسی سلولی و مولکولی
- بافت شناسی نظری و آزمایشگاه بافت شناسی
- آناتومی نظری و آناتومی عملی
- فیزیولوژی نظری و فیزیولوژی عملی
- بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی
- فیزیک عمومی و آزمایشگاه فیزیک عمومی
- فیزیک حیاتی
- روانشناسی عمومی
- کامپیوتر
- آمار حیاتی
دروس اختصاصی علوم آزمایشگاهی شامل:
- بیوشیمی پزشکی 1 و 2 و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی 1 و 2
- هورمون شناسی و آزمایشگاه هورمون شناسی
- خون شناسی 1 و 2 و آزمایشگاه خون شناسی 1 و 2
- ایمنی شناسی پزشکی و آزمایشگاه ایمنی شناسی پزشکی
- ایمونوهماتولوژی و آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی
- میکروب شناسی عمومی و آزمایشگاه میکروب شناسی عمومی
- باکتری شناسی پزشکی و آزمایشگاه باکتری شناسی پزشکی
- انگل شناسی1 (کرم ها) و آزمایشگاه انگل شناسی1
- انگل شناسی 2 (تک یاخته و حشره شناسی پزشکی) و آزمایشگاه انگل شناسی 2
- ویروس شناسی پزشکی و آزمایشگاه ویروس شناسی پزشکی
- قارچ شناسی پزشکی و آزمایشگاه قارچ شناسی پزشکی
- ژنتیک پزشکی و آزمایشگاه ژنتیک
- آسیب شناسی عمومی و آزمایشگاه آسیب شناسی عملی
- آشنایی با بیماری¬های داخلی
- فارماکولوژی
- سم شناسی و آزمایشگاه سم شناسی
- اصول فنی و نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی
- اصول مدیریت و قوانین آزمایشگاه
- اصول ایمنی و حفاظت در آزمایشگاه
- روش¬های کنترل کیفی در آزمایشگاه¬های بالینی
- متون انگلیسی و ترمینولوژی پزشکی
- سمینار
بازار کار رشته علوم آزمایشگاهی
افراد فارغ التحصیل از این رشته میتوانند در آزمایشگاه های تشخیص طبی خصوصی و غیر خصوصی، بیمارستان های دولتی و خصوصی، آزمایشگاه های مراکز بهداشتی درمانی، انستیتوها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی، پزشکی قانونی، سازمان انتقال خون، کارخانه های تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی، شرکت های پخش فراورده های بیولوژیکی و شرکت‌های دانش بنیان مشغول به کار شوند. در مقاطع بالاتر هم علاوه بر ارتقا شغلی در آزمایشگاه‌های بالینی، امکان تدریس در دانشگاه‌ها و هیأت علمی شدن و همینطور تأسیس آزمایشگاه فراهم میباشد. البته قوانین مربوط به تأسیس آزمایشگاه همراه با سیاست‌گذاری‌های مختلف تغییر میکند و شرایط نسبتا سختی دارد. بنابراین بازار کار این رشته بسیار گسترده و متنوع است در حالی که در بسیاری از رشته‌ها این تنوع دیده نمیشود.
اگر میخواهید علوم آزمایشگاهی بخوانید بدانید که...
افرادی که تمایل به ادامه تحصیل در این رشته را دارند، باید یکسری نکته را در نظر بگیرند. کارهایی که در آزمایشگاه انجام میشود شامل نمونه‌گیری و انجام تستها روی خون، ادرار، مدفوع، مایعات دیگر و بافتهای مختلف بدن است. بنابراین فردی که این رشته را انتخاب میکند باید بتواند توانایی انجام این کارها را در خود ببیند و نسبت به مواد شیمیایی و بوی بد حساس نباشند. کار در آزمایشگاه نیازمند دقت و توجه بالاست چرا که ممکن است خطایی کوچک، باعث ایجاد مشکلی بزرگ شود. همچنین کار در محیطهای بالینی، به دلیل سروکار داشتن با جان انسانها به وجدان کاری بالایی احتیاج دارد. واقعیت این است که در آزمایشگاهها بسیاری از کارها توسط دستگاهها انجام میشود و چیزی که یک کارشناس را از یک اپراتور متمایز میکند دانش و توجهی است که او در طول تحصیل خود همچنین طی دورهی کارآموزی فرا میگیرد. چرا که گاهی برای فهمیدن مشکل دستگاهها و خطاهای آزمایشگاهی نیاز است که کارشناس دانش و اطلاعات کافی داشته باشد.
طول دوره تحصیل در این رشته
دورهی کارشناسی رشته علوم آزمایشگاهی معمولا 4 سال، معادل 8 ترم طول میکشد. یکی از مزایای این رشته این است که شرایط ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر، کارشناسی ارشد و دکتری، در ایران برای همه‌ی رشته‌های آن فراهم است. البته باید بدانید که ظرفیت قبولی این رشته‌ها خیلی بالا نیست و قبولی در آزمونهای کنکور برای این رشته‌ها نیازمند تلاش و اراده بالا میباشد. همچنین امکان تحصیل در خارج از کشور و بورسیه شدن در دانشگاه‌های بسیاری فراهم است. همچنین این رشته دارای دو سال طرح اجباری است که میتواند هم خوب باشد هم بد. البته در صورت قبولی در مقاطع بالاتر امکان به تعویق انداختن آن وجود دارد. پس از اتمام طرح، افراد باید در آزمونهای استخدامی شرکت کنند یا نسبت به همکاری در بخش‌های دیگر ذکر شده، اقدامات لازم را انجام دهند.
نکاتی در باره ادامه تحصیل
آزمایشگاهها بسته به کاری که انجام میدهند، از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌اند. معمولا آزمایشگاه‌های بالینی میتوانند شامل بخش‌های بیوشیمی بالینی و هورمون، هماتولوژی (خون شناسی) و بانک خون، میکروبیولوژی (میکروب شناسی)، ایمونولوژی (ایمنی شناسی)، انگل شناسی، قارچ شناسی، بافت شناسی و ژنتیک باشند. برای ادامه تحصیل، رشته‌های متنوعی وجود دارد که دانشجویان بر یکی از این حیطه‌ها متمرکز شده و به صورت جزئی‌تر و تخصصی‌تر با این حیطه‌ها آشنا میشوند. بنابراین دانشجویان، برای ادامه تحصیل حیطه‌های مختلفی پیش رو خواهند داشت که با توجه به دانشی که طی دورهی کارشناسی از هر حیطه به دست آورده‌اند و علاقه‌ای که پیدا کرده‌اند، رشته‌ی مورد نظر را انتخاب کنند. اگر چه که همه‌ی این رشته‌ها در نهایت باز به کار در آزمایشگاه ختم میشوند، اما هر کدام دنیای جدایی برای خود دارد. این رشته‌ها شامل بیوشیمی بالینی، هماتولوژی، ایمونولوژی، ژنتیک، میکروب شناسی، ویروس شناسی، انگل شناسی، قارچ شناسی و … میباشد. البته علاوه بر رشته‌ها اختصاصی موجود، افراد میتوانند رشته‌های دیگری را هم برای ادامه تحصیل انتخاب کنند.
رشته‌های مرتبط با علوم آزماشگاهی در آزمون ارشد
رشته‌های مربوط به علوم آزمایشگاهی در آزمون ارشد به سه گروه تقسیم میشوند:
- گروه یک شامل: بیوشیمی بالینی- ژنتیک- بیوتکنولوژی
- گروه دو شامل: خون شناسی- ایمنی شناسی
- گروه سه شامل: انگل شناسی- قارچ شناسی- میکروب شناسی- ویروس شناسی
همانطور که گفته شد یکی از حیطه‌هایی که در این رشته وجود دارد بحث کارهای تحقیقاتی است. افراد میتوانند به عنوان محقق کارهای پژوهشی انجام دهند و در فضاهای تحقیقاتی مشغول به کار شوند. همچنین پژوهش کردن و در نهایت داشتن مقاله، میتواند رزومه قوی برای افراد ایجاد کند که چه برای ادامه تحصیل در ایران و خارج از کشور و چه ارتقا شغلی مورد نیاز است. بنابراین کار پژوهشی مسئله‌ی حائز اهمیتی در این رشته است. اگر دانشجو یا دانش آموخته این رشته یا دیگر رشته‌های حیطه علوم پزشکی و بهداشت هستید، پیشنهاد میکنیم برای شروع پژوهش از آموزش پروپوزال نویسی ژیوارآموزان استفاده کنید.
سخن پایانی
کادر علوم آزمایشگاهی در واقع عوامل پشت صحنه‌ی کارهای درمانی محسوب میشوند. این رشته‌ی جذاب و پر طرفدار، با این که تنوع زیادی در حیطه‌های درسی دارد اما بالاخره پس از مدتی کار کردن در محیطی که اکثر کارها با دستگاه و ابزار انجام میشود و ارتباط کمی با افراد جدید دارد، ممکن است فرد را خسته و کسل کند. دروس ارائه شده در این رشته، ترکیبی از مباحث حفظی و مفهومی است و نیازمند تلاش بالا برای به خاطر سپردن نام‌های مختلف باکتری، قارچ و انگل، چرخه‌های مختلف بیوشیمی و… است. کار در محیط آزمایشگاه به حوصله و دقت بالا و همچنین علاقه‌مندی به کار با دستگاه و مواد آزمایشگاهی نیاز دارد. پیشنهاد میشود پیش از انتخاب این رشته، علاوه بر تحقیقات آنلاین، تحقیق میدانی و مشاهده‌ی نزدیک محیط کاری را هم انجام دهید و با افراد آگاه و مورد اعتماد مرتبط با این رشته مشورت کنید، تا دید واقع‌گرایانه‌تر و درست‌تری پیدا کنید.
