هر پژوهشگر بعد از این که مقاله‌ی مربوط به پژوهش خود را نوشت، باید آن را در یک مجله چاپ کند. یعنی یک مقاله بدون چاپ شدن در یک مجله، ارزش علمی نخواهد داشت. انتخاب یک مجله‌ی مناسب برای انتشار مقاله، یکی از مهمترین بخش‌های پژوهش است؛ زیرا هر چه مجله معتبرتر و مهمتر باشد، ارزش مقاله‌ی شما نیز بالاتر میرود. بنابراین، نویسنده قبل از این که مقاله‌ی خود را برای یک مجله ارسال کند (submit)، باید آن مجله را از لحاظ مختلف مورد ارزیابی قرار دهد تا متناسب با مقاله‌ی خود، مجله‌ی مناسبی انتخاب کند. روشهای مختلفی برای فهمیدن میزان اعتبار مجله وجود دارد، یکی از این روش‌ها دقت به ایمپکت فکتور (impact factor) یا ضریب تأثیر آن مجله است.
تعریف ایمپکت فاکتور
ایمپکت فاکتور معیاری است که با توجه به میانگین سالانه تعداد ارجاعات (citation) به مقالات منتشرشده در یک مجله تعیین میشود. درواقع ایمپکت فاکتور میزان اعتبار و ارزش یک مجله را در حیطه‌ی کاری‌اش مشخص میکند. هر چه این عدد بالاتر باشد یعنی اعتبار آن مجله بیشتر است. این ضریب توسط یوژن گارفیلد، مؤسس Scientific Information اختراع شد و از سال ۱۹۷۵ تا به حال، هر ساله برای مجلات معتبر علمی محاسبه و مشخص میگردد. البته باید بدانید که این فاکتور فقط برای مجلات ISI تعیین میشود.
روش تعیین ایمپکت فاکتور
ایمپکت فاکتور در یک سال معین، برابر با تقسیم مجموع تعداد ارجاعات در آن سال، به مقالات منتشرشده در آن مجله طی دو سال اخیر، بر مجموع تعداد مقالاتی است که طی آن دو سال منتشر شده‌اند. یعنی برای تعیین ایمپکت فاکتور در سال X ، باید تعداد ارجاعات به مقالات مجله در سالهای X-1 و X-2 را به تعداد کل مقالات منتشرشده در طی این دو سال تقسیم کرد. در ادامه به فرمول این ضریب و مثالی برای فهم بیشتر مطلب اشاره شده است.
برای مثال فرض کنید، بخواهند ایمپکت فاکتور مجلهای را در سال 2020 مشخص کنند. اگر تعداد ارجاعات به مقالات منتشرشده توسط آن مجله در سالهای 2019 و 2018 به ترتیب، 30 و 40 عدد باشد و تعداد مقالات منتشرشده در این دو سال هم به ترتیب، 10 و 12 عدد باشد، ایمپکت فاکتور این مجله میشود:
IF= 30+40/10+12= 3/18
این عدد به آن معناست که به طور متوسط به هر کدام از مقالات منتشرشده در سالها 2019 و 2018، در سال 2020 تقریبا 3 بار ارجاع صورت گرفته است (یعنی در مقالات دیگر از مقالات این مجله به عنوان رفرنس استفاده شده است). البته این عدد میانگین است یعنی شاید مقاله‌ای در این مجله وجود داشته باشد که هیچ ارجاعی به آن صورت نگرفته یا به مقاله‌ای مثلا 6 بار رفرنس داده شده باشد.
معایب ایمپکت فاکتور
برخی از مجلات، سیاست‌هایی را پیش میگیرند تا ایمپکت فکتور خود را افزایش دهند. برای مثال انواعی از مقالات را چاپ میکنند که احتمال رفرنس‌دهی به آنها بیشتر است، مثل مقالات مروری. یا مثلا پژوهش‌هایی مثل گزارش موردی که احتمال رفرنس‌دهی به آنها کم است را پذیرش (accept) نمیکنند. یا حتی ممکن است برای دانشمندان و پژوهشگرانی که معمولا به مقالات آنها ارجاع بیشتری میشود، دعوتنامه برای پذیرش مقالات‌شان را بدهند.
گاهی برخی مجلات برای افزایش ایمپکت فاکتور خود، دست به کارهایی فراتر از این سیاست‌ها میزنند. برای مثال ممکن است مجلهای، برای انتشار مقاله شرط بگذارد که نویسنده حتما باید به تعدادی از مقالات منتشرشده در آن مجله رفرنس بدهد؛ که به این روش استناد اجباری میگویند. یا این که آن مجله بیشتر مقالاتی که پذیرفته است را در ابتدای سال کاری خود منتشر کند؛ در این صورت زمان بیشتری خواهد داشت تا نویسندگان آن مقالات را ببینند و از آنها در مقالات خود استفاده نمایند.
در سالهای اخیر بر این ضریب انتقادات بسیاری وارد شده است؛ زیرا همانطور که توضیح داه شد، امکان دستکاری در محاسبه‌ی آن وجود دارد. علاوه بر آن، این فاکتور برای همه‌ی مجلات محاسبه نمیشود. بنابراین بهتر است علاوه بر این ضریب، نویسندگان به شاخص‌های دیگری که آنها هم به نوعی تعیین کننده‌ی میزان اعتبار و ارزش مجلات هستند توجه کنند. برای مثال شاخص‌های Q، SJR، آیگن فاکتور و…، شاخص‌های دیگری هستند که میتوانند مورد استفاده‌ی پژوهشگران قرار بگیرند.
یکی دیگر از انتقاداتی که به این ضریب وارد میشود این است که امکان استفاده از این ضریب برای مقایسه‌ی مجلات در حیطه‌های تخصصی مختلف وجود ندارد. بلکه تنها برای مقایسه‌ی مجلات در یک حیطه، میتوان از ایمپکت فاکتور استفاده نمود. همچنین نمیتوان گفت همه‌ی مقالات منتشرشده در مجلات با ایمپکت فکتور بالا، معتبر و با ارزش و همه‌ی مقالات منتشرشده در مجلات با ایمپکت فاکتور پایین، کم اعتبار یا بی‌ارزش هستند.
ایمپکت فکتور خوب چند است؟
به طور کلی هر چه میزان ایمپکت فاکتور بالاتر باشد، آن مجله باارزش‌تر خواهد بود. اما طبق ارزیابی موسسه‌ی کلاریویت آنالیتیکس در گزارش سالانه JCR در سال 2017 مشخص شد که از بین حدود 13000 مجلهای که در دو سال مورد ارزیابی قرار گرفته بودند، کمتر از 2 درصد از آنها ضریب تأثیر 10 یا بالاتر و کمتر از 5 درصد آنها، ضریب تأثیر 6 یا بالاتر را به دست آورده بودند. بنابراین، ضریب تأثیر بیشتر از 5/2، عدد مناسبی به نظر میرسد.
از کجا بفهمیم ایمپکت فکتور مجله چند است؟
پس از آشنایی با مفهوم ایمپکت فاکتور، حالا وقت آن است که به سوال مهم‌تری بپردازیم؛ چطور میتوان به ایمپکت فاکتور مجلات دسترسی پیدا کرد؟ برای دسترسی به این فاکتور میتوانید از سایت‌های معتبری مثل موارد زیر استفاده نمایید. دقت کنید که در سایت‌های غیر معتبر، ممکن است ایمپکت فاکتورهای دستکاری‌شده و غیر معتبر به شما نشان داده شود.
برای یافتن عدد ایمپکت فاکتور مجلات، کافی است وارد این سایت‌ها شوید و شماره ISSN مجله یا عنوان مجله را در قسمت مربوط به جستوجو (Search) وارد کنید تا به اطلاعات مربوط به آن مجله دسترسی پیدا کنید.
سخن پایانی در رابطه با ایمپکت فکتور
انتخاب یک ژورنال مناسب، آخرین قدم مهم برای به پایان رساندن یک پژوهش است. این انتخاب، تعیین کننده‌ی نتیجه‌ی نهایی پژوهش شماست. همانطور که اشاره شد، معمولا مقالات منتشرشده توسط مجلات معتبرتر، بیشتر مورد استفاده‌ی سایر پژوهشگران قرار میگیرد و در واقع بیشتر دیده میشود. این مورد استفاده قرار گرفتن و بیشتر دیده‌شدن مقالات، علاوه بر این که برای مجلهای که آن مقاله را منتشر کرده امتیاز محسوب میشود، برای نویسنده‌ی آن مقاله هم امتیازاتی در پی دارد. بنابراین مهم است که نویسنده، مجله‌ی معتبری را برای انتشار مقاله‌ی خود انتخاب کند. همانطور که گفته شد، یکی از معیارهای تعیین اعتبار مجلات ISI، استفاده از ایمپکت فاکتور است. البته مجلات با ایمپکت فاکتور بالاتر، در انتخاب مقالات سختگیرتر هستند؛ بنابراین محتوا و کیفیت مقاله‌ی شما باید متناسب با امتیاز مجله باشد. با استفاده از سایت‌های معرفی شده در این مقاله میتوانید به آسانی این عدد را در مورد مجلات مختلف پیدا کنید، به مقایسه‌ی مجلات در حیطه‌ی تخصصی یکسان بپردازید و در نهایت مناسب‌ترین مجله را برای انتشار مقاله‌ی خود انتخاب نمایید.
