کنکور یک نگرانی بزرگ است، اما بعد از تمام شدن این آزمون، اضطراب افراد خاتمه نمی‌یابد؛ چرا که غول بزرگتری به نام انتخاب رشته، پس از کنکور منتظر نشسته است. انتخاب رشته‌ی مناسب همیشه دغدغه‌ای است که ذهن دانش‌آموزان و خانواده‌ی آن‌ها را درگیر می‌کند؛ چرا که آینده‌ی تحصیلی افراد در گرو این انتخاب است. این انتخاب بار روانی و نگرانی زیادی برای افراد ایجاد می‌کند و می‌تواند کل زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از دانش‌آموزان با این که رتبه‌ی قابل قبولی را کسب می‌کنند، نمی‌توانند درست انتخاب رشته کنند و بسیار پشیمان می‌شوند. این بار روانی حتی می‌تواند به نتایج وخیم‌تر و جدی‌تر هم ختم شود و عوارضی مانند سرخوردگی، کاهش اعتماد به نفس، اضطراب، افسردگی و حتی خودکشی را ایجاد نماید. یک مسئله‌ی مهم در مورد انتخاب رشته این است که مسیر و سرنوشت شغلی فرد هم به این انتخاب گره خورده است. پس نباید گفت که فقط قرار است چندسال صرف این رشته شود؛ چرا که سال‌های زیادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تغییر این مسیر کاری دشوار و زمان‌بر است. بنابراین با داشتن یک انتخاب رشته‌ی درست و اصولی می‌توان علاوه بر لذت بردن از مسیر تحصیلی، آینده‌ی شغلی مناسبی را هم برای خود رقم زد. برای داشتن یک انتخاب رشته اصولی باید نکات زیادی را مورد توجه قرار دهید که به آن‌ها به تفضیل اشاره خواهد شد.
علاقه و منطق در کنار هم
مهمترین نکته در هر انتخاب، علاقه است. تا انسان به کاری علاقه نداشته باشد، انجام آن کار برایش نتنها لذت‌بخش نخواهد بود، بلکه رنج‌آور نیز می‌شود. اما این علاقه باید واقع‌گرایانه، از روی علم و دانش و منطقی باشد. خیلی از کارها از دور بسیار خوشایند به نظر می‌آیند، اما وقتی انسان با آن‌ها رو‌به‌رو می‌شود متوجه می‌شود که یا به آن‌ها علاقه ندارد یا از عهده‌ی آن‌ها بر نمی‌آید. پس علاقه به تنهایی کافی نیست، بلکه باید با منطق همراه باشد تا بتواند کارساز باشد.
چگونه علاقه‌ی خود را پیدا کنیم؟
برای یافتن علاقه‌ی خود باید به موارد مختلفی توجه کنید؛ مثل فضای دانشگاهی، حیطه‌های درسی، واحدهایی که باید بگذرانید، فضای شغلی، بازار کار، دانشگاه‌هایی که آن رشته را ارائه می‌کنند، میزان وقتی که باید صرف آن رشته کنید، مسیرهایی که برای ادامه تحصیل وجود دارد و… برای پیدا کردن علاقه باید ابتدا خود را بشناسید؛ یعنی توانایی‌ها، استعدادها، روحیات، نقاط ضعف، نقاط قدرت و… و سپس به بررسی رشتههای مختلف بپردازید و ببینید کدام یک در راستا و هماهنگ با شخصیت شما هستند و می‌توانند پاسخگوی نیازهای مختلف، علمی، اجتماعی، فرهنگی و… شما باشند.
چگونه خود را بشناسیم؟
خودشناسی، اصلا کار آسانی نیست و مشکل خیلی از افراد دقیقا همین است. برای کسب این شناخت باید به موارد متعددی دقت کنید. مواردی مثل روحیات شخصی، درون‌گرا یا برون‌گرا بودن، تمایل به مدیریت کردن یا فرمان‌پذیر بودن، تمایل به کار گروهی یا فردی، داشتن توانایی برقراری ارتباط درست و… چیزهایی هستند که شما با نگاه به خود و فعالیت‌هایی که تا کنون انجام داده‌اید یا با پرسیدن از افراد صمیمی و نزدیک، می‌توانید تا حدودی نسبت به خود دریابید.
همچنین باید به طول مدت تحصیل خود نگاه کنید که بیشتر به کدام درس‌ها علاقه داشته‌اید. در کدام یک از درس‌ها -حفظی یا مفهومی- بهتر عمل می‌کردید و اصطلاحا در کدام درس‌ها استعداد بیشتری نشان می‌دادید. چرا که انسان علاقه‌مند، بدون داشتن استعداد لنگ خواهد زد. البته این را هم نباید نادیده گرفت که همواره انسان با تلاش و پشتکار زیاد می‌تواند به هر چه می‌خواهد برسد. پس اگر در خود توانایی داشتن این پشتکار را می‌بینید به علاقه خود شک نکنید، ولی بهتر است در هر تصمیمی عقل و دل باهم به نتیجه برسند.
علاوه بر تجزیه و تحلیل خود و سال‌های تحصیل از تست‌های روانشناسی هم می‌توانید کمک بگیرید. تست‌های روانشناسی بسیاری در این حیطه وجود دارند که می‌توانند تا حدودی به شما کمک کنند تا شخصیت خود را بهتر بشناسید و ببینید که چه شغل‌هایی مناسب شخصیت و روحیات شما هستند. البته این تست‌ها خیلی دقیق نیستند، چون ما خود را خوب نمی‌شناسیم، گاهی در پاسخ دادن به سوالات خیلی صادق و بادقت نیستیم و افراط و تفریط می‌کنیم. پس برای گرفتن نتیجه‌ی درست حتما باید با دقت و در کمال صداقت به این سوالات پاسخ دهید. همچنین می‌توانید از مشاور هم برای این کار کمک بگیرید.
چگونه با رشتههای مختلف آشنا شویم؟
برای آشنا شدن با هر رشته ابتدا کافی است آن رشته را در گوگل سرچ کنید و سایتهای مختلف را مطالعه کنید. این کار یک دید کلی به شما در مورد مدت زمان تحصیل، تعداد واحدهای درسی، نام واحدهای درسی، بازار کار، دانشگاه‌ها و… می‌دهد. برخی سایت‌ها به خوبی جنبه‌های مختلف آن رشته را توضیح داده‌اند که اطلاعات خوبی در اختیار شما می‌گذارد. همچنین در برخی سایت‌ها، یکسری از کاربران نظرات، انتقادات و پیشنهاداتی داده‌اند که از آن‌ها هم می‌توانید استفاده کنید. حتما در اطراف خود، افراد مشغول به تحصیل در رشتههای مختلف هستند، که از آن‌ها نیز می‌توانید کمک بگیرید.
گزینه‌ی دیگر برای شناختن فضای تحصیلی کمک گرفتن از انسان‌هایی است که این مسیر را پیش از شما رفته‌اند. با وجود فضاهای مجازی دیگر نباید نگران این باشید که نتوانید کسی را پیدا کنید تا با او راجع به رشته‌ی مورد نظرتان صحبت کنید. حتی می‌توانید با مراجعه به دانشگاهی در شهر خود، از نزدیک با دانشجویان و حال و هوای آن‌ها آشنا شوید. صحبت و مشورت با افراد آگاه و دلسوز دید بهتری به شما می‌دهد و شما را بیشتر با فراز و نشیب‌ها و نقاط منفی و مثبت یک رشته آشنا می‌کند. البته در مشورت گرفتن نباید خساست به خرج بدهید! هر چه با افراد بیشتری صحبت کنید دید شما دقیق‌تر خواهد بود، چرا که در هر رشته‌ای یکسری افراد منفی‌گرا و یکسری افراد مثبت‌گرا وجود دارند که ممکن است شما را به اشتباه بیندازند. پس حواس خود را جمع کنید تا در تله‌های احساسی قرار نگیرید.
انتخاب رشته، درواقع انتخاب شغل است
داشتن جایگاه اجتماعی و پرستیژ شغلی مسئله‌ای بسیار مهم است. پس علاوه بر فضای تحصیلی، لازم است با فضای شغلی یک رشته نیز آشنا شوید. هرچند هستند کسانی که فقط برای کسب مدرک درس می‌خوانند، اما معمولا افراد با هدف ورود به بازار کار تحصیل خود را ادامه می‌دهند. پس یک بخش بسیار مهم فرایند تحصیل، بازار کار است. فضاهای شغلی شامل فضای بیمارستانی، آزمایشگاهی، تحقیقاتی، اداری، تدریس و… کار در هر محیطی، روحیات و توانایی‌های خاص خود را می‌طلبد، مثلا برای کار در فضای بیمارستانی باید روحیه‌ی بالایی در برابر دیدن افراد بیمار، خون، جراحت، همچنین توانایی تحمل شیفت‌های گردشی و سنگین و… را داشته باشید یا فضای تدریس، صبر و حوصله در کنترل تعداد زیادی دانش‌آموز یا دانشجو را می‌خواهد. پس علاوه بر سرچ در مورد فضای تحصیلی باید در مورد فضای شغلی هم تحقیق کنید. هر شغلی نیاز به کسب یکسری از مهارت دارد که علاوه بر علاقه به حیطه‌ی کاری باید به کسب آن مهارت‌ها هم علاقه‌مند باشید. همچنین یکسری از رشته‌ها در مقطع لیسانس شاید بازار کار خوبی نداشته باشند، پس اگر می‌خواهید سریع وارد بازار کار شوید، این‌ها گزینه‌های مناسبی نیستند. یا یکسری از رشته‌ها خیلی شناخته‌شده نیستند یا بازار کار خوبی در شهرهای کوچک ندارند، که باید این موارد را هم در نظر بگیرید.
برای کسب اطلاع از فضاهای شغلی علاوه بر صحبت با افراد شاغل در آن حرفه، بهتر است از نزدیک این فضاها را ببینید. خیلی اوقات واقعیت با چیزی که در ذهن ما هست فرق می‌کند. برای مثال رشته‌ی پزشکی جزو رشتههای برتر محسوب می‌شود اما هستند دانشجویان پزشکی که پس از مدتی تحصیل در این رشته، متوجه می‌شوند علاقه‌ای به فضای شغلی خود ندارند، درد انسان‌ها یا شیفت‌های سنگین را نمی‌توانند تحمل کنند و ترک تحصیل می‌کنند. پس منطقی به مشاغل نگاه کنید و احساسی تصمیم نگیرید. شما علاوه بر داشتن علاقه و توانایی برآمدن از پس درس خواندن، باید بتوانید از پس شغل خود نیز بربیایید. پس دیدن هر فضا از نزدیک می‌تواند به شما دید واقع‌گرایانه‌تری دهد.
مشاوره قبل از انتخاب رشته و فواید آن
پس از مشخص شدن رتبه‌ها و هنگام ثبت رشتههای مورد نظر، خیلی از افراد به مشاور مراجعه می‌کنند تا این کار را برای آن‌ها انجام دهد. مشاور با توجه به علاقه، اولویت‌ها و رتبه‌ی شما کمک می‌کند انتخاب رشته‌ی بهتری داشته باشید، چرا که برخی‌ها به خاطر عدم انتخاب درست، از تحصیل در رشته‌ای بهتر بی‌بهره می‌مانند. حتی بعضی از افراد، به خاطر اشتباه در انتخاب رشته و اولویت‌بندی رشته‌ها یا دانشگاه‌ها، از ورود به دانشگاه محروم می‌شوند. علاوه بر این، یک مشاور دلسوز می‌تواند شما را نسبت به نگاه تعصبی نسبت به رشته‌ها، توهم علاقه داشتن، نداشتن استعداد و… آگاه کند. البته گاهی مشاورها کار خاصی نمی‌کنند و فقط به شما در ترتیب نوشتن رشته‌ها راهنمایی می‌کنند.
چند نکته مهم در انتخاب رشته:
- از داشتن نگاه تعصبی نسبت به دانشگاه‌ها خودداری کنید. برخی‌ها مثلا چون فقط می‌خواهند در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی قبول شوند، رشته‌ی دلخواه و مناسب خود را نادیده می‌گیرند. درحالی که درست است درس خواندن در دانشگاه‌های برتر خیلی عالی است اما نتیجه در واقعیت یکی است؛ یعنی مثلا شما در آینده پرستار می‌شوید چه در تهران درس بخوانید چه در شهری دیگر. پس خود رشته مهمتر از دانشگاه است.
- اولویت‌های خود را با در نظر گرفتن هم منطق و هم احساس بچینید. قبل از انتخاب رشته به خوبی تحقیق کنید و از افراد آگاه و منطقی مشورت بگیرید.
- برخی‌ها از رشتههای تاپ تا آخرین رشته‌ی موجود را در لیست انتخاب رشته‌ی خود قرار می‌دهند. هدف این‌ها فقط قبول شدن در دانشگاه است! این اشتباه را نکنید. شاید اگر به خاطر علاقه‌ی منطقی خود، یک سال دیگر پشت کنکور بمانید، یک سال را از دست بدهید، اما قطعا آینده‌ی خود را نجات خواهید داد.
- البته باید از تعیین یک رشته به عنوان اولویت نیز بپرهیزید. درست است که شاید مثلا علاقه‌ی شما فقط به داروسازی باشد؛ اما نباید فقط به این اولویت اکتفا کنید. یک سال پشت کنکور ماندن، علاوه بر زمان و انرژی که از شما می‌گیرد، انگیزه و همت بیشتری هم می‌طلبد. پس منطقی است که چند اولویت برای خود تعیین کنید تا احتمال قبولی شما در دانشگاه بالاتر برود.
- یکی از مسائل مهم در انتخاب رشته، درس خواندن در شهر دیگر است. برای این کار، مجبور می‌شوید در خوابگاه زندگی کنید. زندگی خوابگاهی علاوه بر خوبی‌ها و گذراندن وقت در کنار دوستان، دردسرها و مشکلات خاص خود را دارد. پس قبل از این که شهر دیگری را برای درس خواندن انتخاب کنید، حتما تحقیق و فکر کنید تا ببینید از پس مسائل مربوط به خوابگاه برمی‌آیید یا خیر.
- برخی از رشته‌ها دارای طرح اجباری هستند؛ یعنی پس از اتمام تحصیل خود، باید برای مدت محدودی، در مکانی که برای شما تعیین می‌شود مشغول به کار شوید. پس اگر قرار است مهاجرت کنید، یا تمایلی به کار کردن ندارید یا می‌خواهید ادامه تحصیل دهید، این مسئله را هم در نظر بگیرید. البته اگر بلافاصله پس از اتمام مقطع خود، در مقطع بالاتر قبول شوید، می‌توانید طرح را به تعویق بیندازید. اما باز هم در این مورد، قبل از انتخاب رشته تحقیق نمایید.
- درس خواندن در دانشگاه‌های آزاد، پردیس و پیام نور و همچنین قبولی به صورت شبانه، نیاز به پرداخت شهریه دارند. اگر از نظر مالی مشکلی ندارید، رشته‌ی مورد علاقه‌ی خود را با این شرایط در اولویت‌های بالاتر قرار دهید.
سخن پایانی درمورد انتخاب رشته
انتخاب رشته، شاید بزرگترین ترس و نگرانی دانش‌آموزان است و در لحظه‌ی انتخاب رشته، اضطراب زیادی به آن‌ها وارد می‌شود. البته فرایند انتخاب رشته فقط مربوط به بازه‌ی زمانی تعیین‌شده از سمت سازمان سنجش نیست، بلکه از مدت‌ها و حتی سال‌ها قبل از کنکور، ذهن هر فرد را درگیر می‌کند. هر چند انتخاب رشته با توجه به رتبه‌ی هر فرد باید انجام گیرد، اما افراد باید از مدت‌ها قبل در مورد رشتههای مختلف تحقیق کنند و هدف خود را انتخاب نمایند. تعیین هدف و رشته‌ی دلخواه و برنامه‌ریزی برای رسیدن به آن، خود باعث ایجاد انگیزه برای درس خواندن در دانش‌آموزان می‌شود. پس هیچ‌گاه انتخاب رشته را به بعد از کنکور موکول نکنید، شما باید برای رشته‌ی دلخواهی که در آن استعداد دارید تلاش کنید، نه هر رشته‌ای که توانستید قبول شوید. در انتخاب رشته، مشورت گرفتن و تحقیق بسیار مهم و کمک‌کننده است؛ اما در انتها این شما هستید که باید با توجه به شناختی که نسبت به خود دارید تصمیم بگیرید. پس خودشناسی و توجه به علایق و استعدادها، کلید طلایی برای یک انتخاب رشته‌ی مناسب است. امید است با این راهنمایی در این انتخاب مهم موفق شوید.
