رشته بیوشیمی بالینی، یکی از شاخه های علوم پایه پزشکی است. این رشته بسیار طرفدار دارد، طوری که هر ساله تعداد زیادی شرکت کننده برای تحصیل در این رشته باهم رقابت تنگاتنگی دارند. این درحالی است که بعضی از سالها، ظرفیت پذیرش این رشته در دانشگاه های سراسر ایران (دولتی، شهریه پرداز و آزاد)، برای کارشناسی ارشد به 100 نفر و برای دکتری به 40 نفر هم نمیرسد. بنابراین قبولی در این رشته ی بسیار سخت، نیازمند تلاش و اراده بالایی است. این رشته در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری ارائه میشود و در کل جزو رشته های سخت و در عین حال جذاب به حساب می آید. جالب است بدانید، رشته هایی مثل علوم آزمایشگاهی، پزشکی، پرستاری، مامایی و… باید واحد بیوشیمی عمومی یا بالینی را بگذرانند. اکثر دانشجوها از سختی این واحد میگویند در حالی که در عین پیچیدگی و جزئی بودن مطالب، واحدی بسیار شیرین است.
به علم مطالعه و بررسی مولکولهای موجود در سلولها و بدن جانداران و نیز واکنشهای شیمیایی بین آنها بیوشیمی گفته میشود. در واقع در علم بیوشیمی به بررسی ساختار و عملکرد اجزاء سلولی مثل پروتئینها، کربوهیدارت ها، لیپیدها، اسیدهای نوکلئیک و انواع دیگر مولکولهای زیستی پرداخته میشود. این علم به سوال هایی در مورد واکنشهای شیمیایی، چرخه ها و فرآیندهای درون بدن موجود زنده پاسخ میدهد. بیوشیمی بالینی شاخهای از بیوشیمی است که در آن به بررسی علت ایجاد بیماریها و ارتباط بیماریها از طریق بررسی مولکولهای زیستی پرداخته میشود.
در بیوشیمی بالینی، نتیجه آزمایشهای بالینی و بررسی مولکولهای زیستی در کنار علائم بیماری قرار میگیرد و به تشخیص اختلالات و بیماریها کمک میکند. کاربرد این رشته به صورت تخصصی مربوط به قرن نوزدهم است که برای بار اول با استفاده از تست های شیمیایی به جستوجوی برخی ترکیبات در مایعات بیولوژیکی پرداخته شد. علم بیوشیمی بالینی بسیار گسترده است و بررسی طیف وسیعی از بیماریها را در برمیگیرد به همین خاطر در بین سایر علوم پایه، به آن علم مادر گفته میشود.
احتمالا تا به حال برگه جواب آزمایش را از نزدیک دیده باشید. برگه ی آزمایش شامل قسمتها و تستهای مختلفی است. یکی از این قسمتها که میتوان گفت اکثر اوقات بیشترین تعداد تست را به خود اختصاص میدهد، بخش بیوشیمی است؛ قسمت مربوط به تستهایی مثل تست قند خون، کلسترول، تریگلیسیرید، آنزیمهای کبدی (ALT و AST)، آنزیمهای قلبی، آلبومین، آهن، زینک، لیپوپروتئینها (LDL و HDL)، اوره، ویتامین دی، هورمون های مختلف و… دروس این رشته شامل بررسی مولکولها و ترکیبات مختلف درون سلولها یا مایعات بیولوژیک بدن و ارتباط آنها با بیماریهای مختلف است. همچنین چرخههای مختلف بیولوژیکی مثل چرخه کربس، تنفس سلولی، تولید و مصرف گلوکز و… نیز در این رشته مورد بررسی قرار میگیرد. پس در این رشته باید نام تعداد زیادی ترکیب شیمیایی و چرخه های مختلف را به خاطر بسپارید، که کار آسانی نیست!
باید بدانید که وزارت علوم نیز رشته ای تحت عنوان بیوشیمی ارائه میدهد که با بیوشیمی بالینی وزارت بهداشت فرق میکند. واژه «بالینی» خود گویای تفاوت بین این دو رشته میباشد. بیوشیمی بالینی وزارت بهداشت، ماهیت پزشکی و تشخیص طبی دارد، در حالی که رشته بیوشیمی وزارت علوم، مفاهیم پایهای این علم را مورد بررسی قرار میدهد. در کل از نظر بازار کار و جایگاه اجتماعی وضعیت رشته بیوشیمی بالینی بهتر از بیوشیمی میباشد. با این حال کارشناسی ارشد بیوشیمی وزارت علوم نیز به علت اهمیت و پویایی این علم برای توسعه ی مفاهیم پایه و انجام کارهای پژوهشی مورد توجه علاقه مندان این رشته است.
کاربرد رشته و بازار کار
هدف از این رشته تربیت نیروی انسانی متعهد و کارآمد است که توانایی های مختلفی، از جمله آشنایی با اساس مولکولی سلولی بیوشیمی، بیوشیمی بالینی، تکنیک های تشخیص مولکولی، کنترل کیفی و روشهای تحقیق داشته باشند. بازار کار فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد رشته بیوشیمی، بسیار متنوع است، مثل آزمایشگاه های تشخیص طبی، آزمایشگاه های تحقیقاتی، آزمایشگاه بیوشیمی دانشگاه، آموزش در مدرسه یا دانشگاه یا مراکز آموزشی دیگر، شرکت های دانش بنیان، شرکت های تجهیزات پزشکی، کارخانه های تولید لوازم آرایشی یا مواد غذایی، سازمان انرژی اتمی، سازمان غذا و دارو، اداره آب و فاضلاب و خلاصه هر جایی که ردی از ارتباط بین مولکولهای زیستی و بیماری است! در صورت ادامه تحصیل در مقطع دکتری علاوه بر موارد گفته شده، فرد میتواند به عنوان هیات علمی جذب دانشگاه ها شده و در واقع استاد دانشگاه شود. همچنین چندین دکترای علوم پایه در کنار هم میتوانند یک آزمایشگاه تشخیص طبی تاسیس کنند؛ که البته قوانین مربوط به آن تغییر میکند و شرایط بسیار سختی هم دارد. باید بدانید که برای کار در آزمایشگاه های بالینی، باید کارشناسی علوم آزمایشگاهی داشته باشید.
ضریب دروس برای کنکور بیوشیمی بالینی
در کنکور کارشناسی ارشد وزارت بهداشت، ضرایب دروس رشته بیوشیمی بالینی به این صورت است: بیوشیمی عمومی ضریب 6، زیست سلولی مولکولی ضریب 2، شیمی آلی و عمومی ضریب 2 و زبان عمومی ضریب 3.
برای کنکور دکتری وزارت بهداشت، ضرایب به این صورت است: زیست سلولی مولکولی (20 سؤال) ضریب 2، ساختمان و عملکرد ماکرومولکولها، متابولیسم و اختالالت بالینی، بیوشیمی پیشرفته بافتها، تکنیکهای آزمایشگاهی (80 سؤال) ضریب 5 و زبان عمومی و تخصصی (30 سوال) ضریب 3.
رشته های مجاز برای شرکت در کنکورهای کارشناسی ارشد و دکتری بیوشیمی بالینی
معمولا کارشناسان فارغ التحصیل از رشته علوم آزمایشگاهی، در کنکور ارشد و دکتری این رشته، شرکت میکنند. اما از بسیاری از رشته های دیگر نیز میتوان در کنکور این رشته شرکت کرد. برای کنکور ارشد بیوشیمی بالینی باید فرد یکی از مدارک زیر را داشته باشد: کارشناسی بیوشیمی، ویروس شناسی، ایمنی شناسی پزشكی، شیمی، علوم تغذیه، دارو سازی، زیست شناسی(کلیه گرایشها)، آموزش زیست شناسی (دبیری زیست شناسی)، زیست فناوری، علوم داروئی، علوم و صنایع غذائی، علوم آزمایشگاهی دامپزشكی، بهداشت و بازرسی گوشت، بهداشت مواد غذایی، دکترای حرفه ای داروسازی، بیوشیمی و زیست شناسی کلیه گرایشها.
مدارک تحصیلی مورد قبول جهت شرکت در آزمون دکتری بیوشیمی بالینی نیز به شرح ذیل است: کارشناسی ارشد بیوشیمی بالینی، بیوشیمی، داروسازی، علوم تغذیه، زیست شناسی گرایش بیوشیمی، شیمی (با پایه لیسانس بیوشیمی)، ایمنی شناسی، زیست فناوری، ژنتیک انسانی، نانوفناوری، دکتری عمومی پزشکی، دامپزشکی، داروسازی و دکتری حرفه ای علوم آزمایشگاهی، دکتری تخصصی بیوشیمی.
ادامه تحصیل کارشناسی ارشد بیوشیمی بالینی
افراد فارغ التحصیل از کارشناسی ارشد رشته بیوشیمی بالینی میتوانند در رشته ها مختلف و متنوعی ادامه تحصیل بدهند و مقطع دکتری خود را بگذرانند:
وزارت علوم: دکترای زیستشناسی (کلیه گرایشها)
وزارت بهداشت: دکترای رشته های بیوشیمی بالینی، ژنتیک پزشکی، بیوتکنولوژی پزشکی، علوم تغذیه، مهندسی بافت، سم شناسی، توکسینهای میکروبی، علوم سلولی کاربردی، ایمنی شناسی پزشکی، نانوتکنولوژی پزشکی، خون شناسی آزمایشگاهی و علوم انتقال خون، داروسازی هسته ای، بیوتکنولوژی دارویی، زیست مواد دارویی، زیست پزشکی سامانهای، بیولوژی تولید مثل، انفورماتیک پزشکی، سلامت در بلایا و فوریتها، سلامت و رفاه اجتماعی، اپیدمیولوژی، مددکاری اجتماعی (به شرط داشتن کارشناسی مددکاری)، گفتار درمانی (به شرط داشتن کارشناسی گفتار درمانی).
تعداد واحدها و دروس کارشناسی ارشد
واحدهای مقطع کارشناسی ارشد به شرح ذیل است: 18 واحد اجباری، 6 واحد اختیاری، 8 واحد پایاننامه و 11 واحد جبرانی.
دروس اجباری شامل: روشهای آزمایشگاهی، شناخت و کار با دستگاهها- بیوشیمی و تشخیص مولکولی- آنزیم شناسی- متابولیسم مواد سهگتنه و اختلالات- بیوشیمی هورمونها و تومور مارکرها- بیوشیمی پیشرفته بافتها- بیوشیمی بالینی- سمینار- کارآموزی بیمارستان- پایان نامه.
دروس اختیاری شامل: ایمونوشیمی- هماتولوژی- روش تحقیق- بیوشیمی تغذیه- سیتوشیمی- بیوشیمی غشا و انتقال- مکانیسم مولکولی بیماریها- بیوانفورماتیک- آمار کاربردی. که دانشجو باید 6 واحد را از بین واحدهای ذکرشده بگذراند (معمولا واحدهای اختیاری به انتخاب دانشگاهها خواهد بود).
دروس جبرانی شامل: فیزیولوژی عمومی- بیوشیمی عمومی- ایمونولوژی عمومی- سیستمهای اطلاعرسانی پزشکی. دانشجو موظف است با تشخیص گروه آموزشی و تایید شورای تحصیلات تکمیلی، تمامی یا تعدادی از این واحدها را بگذراند.
تعداد واحدها و دروس دکتری
مقطع دکتری به صورت کلی 50 واحد دارد به این صورت: 20 واحد اجباری، 10 واحد اختیاری، 20 واحد پایان نامه و 13 واحد جبرانی.
دروس اجباری شامل: بیوشیمی هورمون های بالینی- بیوشیمی غشا و اعصاب- بیوشیمی سرطان- مواد معدنی اصلی و کمیاب- بیوشیمی بالینی- کنترل متابولیکی و بیماری های مادرزادی- ایمونوشیمی- سمینار 1- سمینار 2- کارورزی در آزمایشگاه تشخیص طبی.
دروس اختیاری شامل: تکنولوژی آموزشی و روش تدریس- متابولیسم داروها و اثرات متقابل آنها با بیومارکر و مولکولها- کشت سلول- فیزیوپاتولوژی خون- مباحثی از فیزیولوژی (کلیه و ریه)- بیوانفورماتیک- رادیوایزوتوپ و کاربرد آن در پزشکی- ویتامین ها و نقش متابولیکی آنها- سم شناسی- روشهای بیوشیمی مولکولی- میکروسکوپ الکترونی. دانشجو موظف از 10 واحد از این 22 واحد را بگذراند.
دروس جبرانی شامل: بیوشیمی هورمون عمومی- متابولیسم مواد سه گانه- بیولوژی مولکولی- روشهای پیشرفته آزمایشگاهی و طرز کار با دستگاه ها- آمار حیاتی و کامپیوتر- روش تحقیق در علوم پزشکی– سیستم های اطلاع-رسانی پزشکی. دانشجو موظف است با تشخیص گروه آموزشی و تایید شورای تحصیلات تکمیلی، تمامی یا تعدادی از این واحدها را بگذراند.
سخن پایانی
همانطور که گفته شد رشته بیوشیمی بالینی، رشته ای بسیار سخت است اما اگر عاشق آن باشید چیزی جز شیرینی یادگیری حس نمیکنید! به طور کلی علم بیوشیمی شامل سه قسمت بیوشیمی ساختمانی (که به بررسی ساختار مولکولهای حیاتی میپردازد)، بیوشیمی متابولیسم (که واکنشهای متابولیکی و مسیرهایی را که مواد مغذی در سوخت و ساز طی میکنند، بررسی میکند) و بیوشمی بالینی (که علل بروز بیماریها و ارتباط بیماریها را با مولکولهای زیستی را مورد مطالعه قرار میدهد) میباشد. رشته ی بیوشیمی بالینی، اهمیت بسیار زیادی در تشخیص، پیشگیری و درمان بیماریها دارد که این باعث میشود همیشه به متخصصانی در این زمینه، چه در حیطه ی آموزش و چه در حیطه ی پژوهش، نیاز باشد. بنابراین در صورتی که به حیطه های ذکرشده و واحدهایی که در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری این رشته ارائه میشود، علاقه مند هستید، همچنین بازار و محیط کار این رشته را میپسندید، برای کنکور این رشته اقدام نمایید.