همواره شخصی در اطراف ما وجود دارد که از کاری که می‌کنیم یا رفتاری که انجام می‌دهیم انتقاد کند. معمولا پس از شنیدن انتقاد احساس بدی به ما دست می‌دهد، به طوری که گویا ضربات مشت سختی به سمت ما روانه می‌شود. زیرا تاکنون انتقاد پذیری را آموزش ندیده‌ایم و با شنیدن انتقاد از طرف مقابل، گمان می‌کنیم زیرسوال رفته‌ایم و از ما ایراد گرفته‌اند. بنابراین این‌گونه نتیجه‌گیری می‌کنیم که ما دچار ضعف و کمبود هستیم و انسان خوب و موفقی نیستیم و همین‌طور پشت سر هم، احساسات منفی به سراغمان می‌آید.
از آن‌جایی که نه خانواده و نه محیط آموزشی که در آن تحصیل کرده‌ایم، آن‌طور که باید و شاید از اهمیت انتقاد پذیری برایمان سخن نگفته‌اند، وقتی کسی از ما انتقاد می‌کند در پاسخ یا به وی حمله می‌کنیم و یا شدیدا ناراحت و غمگین می‌شویم. متاسفانه اکثر افراد مهارت انتقاد پذیری را نداشته و نمی‌دانند که چگونه باید در مقابل مورد انتقاد واقع شدن از خود چه عکس‌العملی نشان دهند.
اینکه ما در برابر شنیدن انتقاد از خود واکنش تند نشان می‌دهیم بیانگر این است که ما توانایی پذیرش انتقاد دیگران و ایجاد تغییر در خود را نداریم. در صورتی که انتقاد پذیری مهارتی است که در صورت دستیابی به آن علاوه بر رشد و توسعه فردی، سبب ایجاد ارتباطات موثر با دیگران خواهد شد. بنابراین در این نوشته سعی داریم شما را با این مهارت مهم آشنا کرده تا از آن به عنوان ابزاری برای پیشرفت و اصلاح خود برای رسیدن به رشد و تعالی استفاده کنید.
افرادی که به دنبال پیشرفت و ارتقای شخصیت و رفتارشان هستند، انتقاد را یک موهبت و هدیه می‌گمارند و از شنیدن انتقاد صحیح و سازنده استقبال می‌کنند. اما افرادی که از خود راضی بوده و در برابر تغییر مقاومت می‌کنند، میانه‌ی خوبی با شنیدن انتقاد ندارند.
البته لازم به ذکر است که هیچ انسانی از انتقاد خوشش نمی‌آید، بلکه گاهی افراد تنها از نتیجه‌ای که بعد از آن انتقاد حاصل می‌شود استقبال می‌کنند. منظور همان شناسایی نقاط ضعف و تلاش برای اصلاح و پیشرفت است. همه‌ی ما می‌خواهیم خوب باشیم و از نظر دیگران خوب بنظر بیائیم تا رابطه، موقعیت شغلی و دوستان بهتری داشته باشیم. شنیدن انتقاد باعث ناراحتی ما می‌شود و همین ناراحتی است که تلنگری می‌شود تا برای ایجاد احساس رضایت از خود و از دست ندادن روابط و موقعیت‌های شغلی، سعی در اصلاح و بهبود رفتار و عملکردمان داشته باشیم.
منظور از انتقاد پذیری چیست؟
انتقاد پذیری در واقع یک موضع‌گیری مثبت نسبت به انتقادی است که از ما می‌شود. فردی که انتقاد پذیر است، در واقع سختی و رنج حاصل از شنیدن انتقاد را تحمل کرده تا از نتیجه‌ی مثبتی که ورای این سختی و رنج نهفته است بهره ببرد. میزان انتقاد پذیری بسته به این است که ما چقدر این انتقاد را بپذیریم و سعی در درس گرفتن و اصلاح خود باشیم. یعنی باید در عمل سنجیده شود که آیا ما واقعا انتقاد پذیر هستیم و از انتقادها درس می‌گیریم؟ یا فقط آن‌ها را می‌شنویم و از کنار آن گذر می‌کنیم؟
انسان‌های موفق از انتقاد پذیری استقبال می‌کنند، زیرا تلاش می‌کنند از بدترین شرایط، برای خود فرصتی برای پیشرفت بسازند. احتمالا می‌بینید که بسیاری از افراد یا علی‌الخصوص شرکت‌ها سالانه یک یا چند بار از مردم درباره عملکردشان نظرخواهی می‌کنند، تا اگر نقاط ضعفی از طرف آن‌ها گوشزد شد را دریافت کرده و در صدد اصلاح آن برایند تا یک گام به سمت بهتر شدن حرکت کنند.
انتقاد کننده‌‍ها دو دسته‌اند؛ یک‌سری از افراد از روی دلسوزی و به قصد کمک، از ما انتقاد می‌کنند و یک‌سری نیز از روی دشمنی و به قصد تخریب. این انتقادها از هر دوی این دسته می‌تواند درست و به‌جا و یا غلط و ناروا باشد. در هر صورت در تمام این حالات، باز هم می‌توان از انتقادی که به ما می‌شود روزنه‌ی نوری مشاهده کرد که ما را به سمت بهتر شدن راهنمایی می‌کند. وقتی انتقاد درست و سازنده باشد، پذیرش آن بسیار راحت‌تر است. اما اگر انتقادی که از ما می‌شود حقیقت نداشته باشد، باید جلوی آن را بگیریم و شخص را قانع کنیم که این انتقاد صحیح نیست. در هر صورت باز هم او با انتقادش به ما نفع می‌رساند؛ البته اگر بدانیم که چطور با آن برخورد کنیم.
انتقاد شنیدن چه کمک‌هایی می‌تواند به ما بکند؟
دو مورد از مهم‌ترین اهمیت‌های انتقاد:
- شنیدن انتقاد از طرف دیگران به شما کمک می‌کند تا دیدگاه جدیدی در مورد چیزهایی که شاید تاکنون آن را نادیده می‌گرفته‌اید یا به گونه‌ای دیگر بدان نگاه می‌کردید به دست آورید.
- انتقاد به شما فرصت خودشناسی و شناسایی نقاط ضعف را خواهد داد که می‌توانید بعد از آن خود را اصلاح کرده و شخصیت خود را بهبود بخشید.
افرادی که انتقادپذیری را تمرین می‌کنند، ناخودآگاه به شنیدن انتقاد علاقه پیدا می‌کنند؛ زیرا آن را به عنوان یک فرصت می‌بینند، نه تهدید.
اما چگونه انتقاد پذیر شویم؟
حال می‌خواهیم چندین مورد را با هم بررسی کنیم تا با انجام و رعایت آن‌ها از این پس رفتار و واکنش متفاوت‌تری در برابر انتقادهایی که از ما می‌شود داشته باشیم.
راه‌های انتقاد پذیر شدن:
- به صورت فعال گوش دهید.
منظور از گوش دادن فعال، پیدا کردن معنای گفتار دیگران و هدف از گفته‌ی اوست. طبق این تعریف، گوش دادن را از شنیدن متمایز می‌کنیم. شنیدن فعالیتی جسمی است و نیازی به یادگیری و درک عمیق ندارد، زیرا دستگاه شنوایی ما به صورت غیرارادی صداهای دریافتی را می‌شنود. ولی گوش دادن فعالیتی ذهنی است که نیازمند یادگیری است و تا به آن توجه نکنیم ادراک صورت نمی‌گیرد. پس ابتدا به طور دقیق به حرف‌های شخص انتقاد کننده گوش دهیم و فکر کنیم که آیا انتقادی که از ما می‌شود درست است یا نه؟ تا چه حد این انتقاد در خصوص ما حقیقت دارد؟ تا چه حد در این زمینه نیاز به تغییر و اصلاح دارم؟
بنابراین ابتدا کامل به سخنان آن شخص گوش فرا دهید تا متوجه شوید آیا انتقاد وی در مورد شما صادق است یا خیر؟
- آرامش خود را حفظ کنید.
احتمالا وقتی کسی از شما انتقادی می‌کند، نشانه‌های فیزیکی استرس مانند تپش قلب، سرخ شدن، عصبانیت و غیره را تجربه می‌کنید که در نتیجه منجر به بروز واکنش تند یا پرخاشگرانه می‌شود. اما سعی کنید در این زمان چندین بار نفس عمیق کشیده و خود را کمی آرام کنید تا کنترل خود را از دست ندهید. حتی اگر انتقاد لحن بدی داشت، لازم نیست نسبت به آن عکس‌العمل تندی نشان دهیم و بد رفتاری کنیم.
- به جوانب مثبت بیاندیشید.
افراد انتقاد پذیر سعی می‌کنند جوانب مثبت انتقادی که از آن‌ها می‌شود را ببینند و به دنبال پیامدهای مثبت آن باشند. این شما هستید که انتخاب می‌کنید انتقادی که از شما می‌شود را چگونه برداشت کنید و چه واکنشی از خود نشان دهید. اگر جنبه‌ی مثبت انتقاد را ببینید و از آن به درستی استفاده کنید؛ انتقاد نه تنها نمی‌تواند به شما آسیب برساند، بلکه باعث رشد و پیشرفت شما نیز خواهد شد.
- با حقیقت انتقاد موافقت کنید.
اگر می‌دانیم نقدی که به ما می‌شود حقیقت دارد، بهتر است در برابر آن جبهه نگیریم و آن را بپذیریم و نشان دهیم که انتقاد طرف مقابل درست است و اگر نیاز باشد از وی عذرخواهی کرده و در نهایت از او تشکر کنیم. توجه کنیم که معمولاً در انتقادها، هم واقعیت وجود دارد و هم گاهی نظرات شخصی. که ما باید واقعیت را پذیرفته و برای رفع آن تلاش کنیم و خیلی خود را درگیر نظر و سلیقه‌ی شخصی دیگران نکنیم.
- نمونه بخواهید.
اگر پس از گوش دادن فعال به انتقاد طرف مقابل، احساس می‌کنید این انتقاد برای شما صدق نمی‌کند، از وی بخواهید یک نمونه برای شما مثال بزند. به عنوان مثال وقتی می‌گوید شما آدم مسئولیت‌پذیری نیستید، از وی بپرسید “کی و کجا مسئولیتی را زیر پا گذاشته‌ام؟”. دانستن و یادآوری این نمونه‌ها به شما کمک می‌کند تا دقیقا بدانید کجای راه را اشتباه رفته و سعی کنید از این پس آن را تکرار نکنید و خود را اصلاح کنید.
برای مطالعه‌ی مقاله‌ی مربوط به مسئولیت‌پذیری به لینک زیر مراجعه کنید:
مقاله‌ی مسئولیت‌پذیری
- مسئولیت اشتباهات خود را بپذیریم.
اگر مرتکب اشتباهی شده‌ایم به جای دروغ گفتن و انکار کردن، باید ظرفیت پذیرش آن را داشته باشیم و در صورت نیاز عذرخواهی کنیم. قطعا همچین افرادی همواره مورد تحسین واقع خواهند شد. بدون پذیرش اشتباه، نمی‌توان به سمت بهبود و رشد حرکت کرد.
- تشکر کنید!
برای اینکه مهارت انتقادپذیری را در خود تقویت کنید، تشکر کردن را از یاد نبرید. البته تشکر کردن همواره بدین معنا نیست که شما انتقاد طرف مقابل را تائید می‌کنید؛ بلکه از وی بابت اینکه نظر و افکارش را به شما در میان گذاشته قدردانی می‌کنید.
- در رفتار خود تغییر ایجاد کنید.
با این حقیقت کنار بیائید که هیچ شخصی کامل و بی‌نقص نیست. حال که به نقص یا مشکل خود پی بردید، می‌بایست برای بهبود و رفع آن هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی کنید و سعی کنید آن را اصلاح کنید.
برای مطالعه‌ی مربوط به هدف‌گذاری به لینک زیر مراجعه کنید:
مقاله‌ی هدف‌گذاری
راه‌های تقویت مهارت انتقاد پذیری به صورت خلاصه:
- بعد از شنیدن انتقاد، آرامش خود را حفظ کنید و از کوره در نروید.
- سعی کنید در لحظه واکنش نشان ندهید و کمی صبر و تاْمل کنید.
- انتقادی که بیان می‌شود را به کل ابعاد شخصیتتان تعمیم ندهید.
- به انتقادها به عنوان فرصتی برای بهبود شخصیت خود نگاه کنید.
- برای تغییر و اصلاح خود، هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی کنید.
ناگفته نماند که نوع انتقادی که از ما می‌شود نیز می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در میزان انتقاد پذیری ما داشته باشد. مثلا اگر شخصی با روی باز و با نیت کمک و ارتقای ما بخواهد انتقادی را بیان کند، قطعا ما نیز آن را پذیرفته و سعی در جبران آن کمبود یا مشکل خواهیم کرد. و برعکس، اگر کسی با لحن تند و با هدف تخریب شروع به انتقاد کند، ممکن است طرف مقابل به جای پذیرش آن، لجاجت کرده و همچنان به انجام آن کار یا رفتار اشتباه اصرار ورزد.
بنابراین برای اینکه بدانیم خودمان چگونه از دیگران انتقاد کنیم تا بتواند تاثیر مناسبی روی فرد گذاشته و باعث ارتقای رفتار و شخصیت وی شود، این مقاله را از دست ندهید:
مقاله‌ی اصول انتقاد کردن
نتیجه‌گیری:
در این نوشته با مفهوم انتقاد پذیری، اهمیت آن و راه‌های تقویت این مهارت آشنا شدیم. یقین داشته باشید افرادی که می‌دانند چگونه به انتقاد عکس‌العمل نشان دهند و آن را به عنوان یک فرصت ارزشمند برای بهبود خود بدانند، پیشرفت‌های زیادی در ادامه‌ی زندگی نصیبشان خواهد شد. با انجام مداوم تمریناتی که گفته شد از همین امروز سعی کنید به‌مرور زمان مهارت انتقاد پذیری را در خود افزایش دهید و به رشد و توسعه‌ی فردی خود کمک کنید.
